کاملترین زندگینامه شهید امیرحسین فقهی | مهندس هسته‌ای
زندگینامه شهید امیرحسین فقهی | معرفی
سید امیرحسین فقهی، از نخبگان برجستۀ علمی و مهندسان هسته‌ای ایران، در تاریخ 20 شهریور 1357 در شیراز به دنیا آمد. او معاون سازمان انرژی اتمی ایران، استاد تمام(Full Professor) دانشگاه، پژوهشگر و مهندس هسته‌ای سرشناس ایرانی بود. وی استاد پایۀ 16 دانشکده مهندسی هسته‌ای و و عضو هیئت تحریریه نشریات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران بود و از جمله مهمترین متخصصان و مدیران اجرایی صنعت هسته‌ای ایران به شمار می‌رفت که در حوزۀ پژوهش، آموزش، درمان سرطان با رادیوداروها که کاربردهای درمانی بسیار موثری برای بیماری‌های صعب‌العلاج دارد و همچنین توسعۀ نیروگاه‌های هسته‌ای برای تولید برق نقش ایفا کرد.
فقهی در روز جمعه ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ مصادف با ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، در پی حملۀ هوایی اسرائیل به خانه‌اش در تهران به شهادت رسید. این حمله آغازگر جنگ دوازده‌روزه با ایران بود و درپی آن، باتوجه به اطلاعات موجود پنج دانشمند هسته‌ای و تعدادی از فرماندهان ارشد ارتش و سپاه پاسداران نیز به شهادت رسیدند. مرگ دکتر فقهی بازتاب گسترده‌ای در رسانهها و جامعۀ علمی ایران داشت و به‌عنوان بخشی از اقدام هدفمند اسرائیل علیه دانشمندان هسته‌ای کشور ارزیابی شد.
مادر شهید دکتر سید امیرحسین فقهی در حاشیۀ آماده‌سازی مراسم خاک‌سپاری دانشمندان و فرماندهان در امام‌زادۀ صالح در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو اظهار داشت: «خدا را شاکرم که فرزندم نهایت آمال و آرزویش را در راهی چنین مقدس یافت. الحمدلله که فرزندم به آرزویش رسید؛ دوری او برای ما داغی سنگین است، اما در عمق دلم باور دارم که او با شهادت، به خوشبختی و سرانجامی رسید که همیشه برایش دعا می‌کردم.
آمریکا و رژیم صهیونیستی بداند این سرزمین، با رفتن فرزندانی چون او، هرگز از مسیرش منحرف نخواهد شد؛ بلکه هر شهید، آغازی برای بالندگی دانشمندان با ایمان‌تر و پرتوان‌تر است. همیشه برای او دعا می‌کردم که عاقبت‌به‌خیر باشد و این موضوع را در شهادتش دیدم. دشمن شاید بتواند جسم پاک عزیزانمان را بگیرد، اما اندیشه و صداقت آنان ریشه در خاک ایران خواهد زد و باقی خواهد ماند. امید دارم دانشجویانش راهش را نه تنها ادامه دهند که حتی از او پیشی بگیرند.»
در میان این سخنان، دل مادرانه سرشار از ایمان است؛ مادری که سال‌ها چشم به آسمان داشت و هر شب، دعای عاقبت‌به‌خیری را بر سر پسرش می‌خواند. این مادر ستون صبری است که رنج و افتخار را چونان کیمیایی مقدس به ایران هدیه داده؛ سرزمین ما مهد چنین مادران با بصیرت و دلسوزیست.
تحصیلات
امیرحسین فقهی، دوران تحصیل ابتدایی تا دبیرستان خود را در شیراز گذراند و سپس به دانشگاه ارومیه برای تحصیل در رشته فیزیک(گرایش هسته‌ای) رفت. در سال 1379(سپتامبر 2000) مدرک کارشناسی خود را دریافت کرده و سپس ادامۀ تحصیل خود را در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران آغاز کرد. در سال 1382(ژوئن 2003) مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی هسته‌ای(گرایش انرژی) را از این دانشگاه گرفت و در نهایت در سال 1387(اکتبر 2008) موفق به اخذ دکتری مهندسی هسته‌ای با گرایش انرژی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر شد.
در نظام دانشگاهی ایران، پایه نشان‌دهندۀ سابقۀ خدمتی و امتیازات شغلی-مالی اعضای هیئت علمی است و با ارتقای درجات شغلی(استادیار، دانشیار، استاد) و گذر زمان افزایش می‌یابد. هر عضو هیئت علمی وقتی استخدام می‌شود(مثلاً در رتبۀ استادیار)، در پایۀ 1 دارد. به‌ازای هر سال خدمت و بر اساس ارزیابی، پایۀ او یک واحد افزایش می‌یابد(معمولاً هر سال یا هر دو سال یک پایه). پس از گذر دوره و ارتقا به دانشیاری و سپس استاد تمامی(Full Professor)، پایه همچنان افزایش می‌یابد.
استاد پایۀ 16 یعنی آن استاد، 16 سال سابقۀ خدمت رسمی-آموزشی مؤثر به همراه ارتقاهای لازم داشته و حداقل به مدت 16 سال عضو هیئت علمی بوده است. پس دکتر فقهی هنگام شهادت، استادِ پایۀ 16 (در رتبۀ Full Professor) دانشگاه شهید بهشتی بود؛ یعنی یکی از باسابقه‌ترین، باارزش‌ترین و رده‌بالاترین استادان رسمی کشور محسوب می‌شد. فقهی به عنوان یکی از اعضای کلیدی جامعۀ علمی هسته‌ای ایران و از نخستین پژوهشگران فعال در عرصۀ پروژه‌های ملی و بین‌المللی شناخته می‌شد.
امیرحسین فقهی یکی از اعضای کلیدی جامعۀ علمی هسته‌ای ایران شناخته می‌شد و در چندین پروژۀ ملی و بین‌المللی نقش محوری داشت. او تجربۀ همکاری با مراکز پیشرفۀ علمی مانند سرن(CERN) را در کارنامۀ خود داشت.
سرن(CERN – سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای) بزرگترین آزمایشگاه فیزیک ذرات جهان است که در مرز سوئیس و فرانسه، نزدیک شهر ژنو قرار دارد. این مرکز که در سال 1954 تأسیس شد، مجهز به شتابدهندۀ بزرگ هادرونی(LHC) با حلقۀ ۲۷ کیلومتری در عمق ۱۰۰ متری زیرزمین است. سرن با داشتن 25 کشور عضو و همکاری بیش از 600 مؤسسه و دانشگاه از سراسر جهان، مهمترین مرکز تحقیقات فیزیک بنیادی محسوب می‌شود که به دنبال کشف اسرار ساختار جهان و ذرات بنیادی تشکیل‌دهندۀ آن است. از دستاوردهای مهم این مرکز می‌توان به کشف بوزون هیگز در سال 2012 و اختراع شبکۀ جهانی وب(World Wide Web) توسط تیم برنرز-لی در سال 1989 اشاره کرد.
دکتر سید امیرحسین فقهی، دانشمند برجستۀ هسته‌ای ایران، در سال 1386 (2007 میلادی) برای یک دورۀ فرصت مطالعاتی به سرن دعوت شد و در حوزۀ فیزیک پرانرژی به تحقیق پرداخت. این دعوت که نشان‌دهندۀ توانایی‌های علمی بالای ایشان در سطح بین‌المللی بود، بخشی از کارنامۀ درخشان علمی دکتر فقهی محسوب می‌شود که بعدها به عنوان استاد دانشگاه شهید بهشتی، معاون سازمان انرژی اتمی ایران و یکی از پیشگامان توسعۀ فناوری‌های هسته‌ای صلح‌آمیز در ایران شناخته شد. وی با انتشار بیش از 158 مقالۀ علمی بین‌المللی و راهنمایی 22 رسالۀ دکتری و 145 پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، نقش مهمی در پیشرفت علم و فناوری هسته‌ای ایران ایفا کرد.
مسئولیت‌ها
سید امیرحسین فقهی با حکم محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، به‌عنوان مشاور و دستیار ویژۀ رئیس سازمان منصوب شده بود. از سال ۱۳۸۷ به عضویت هیئت علمی دانشکدۀ مهندسی هسته‌ای دانشگاه شهید بهشتی درآمد و از سال ۱۳۹۵ به مرتبۀ استادی پایه ۱۶ رسید. او برای مدتی ریاست پژوهشگاه علوم و فنون هستۀ را بر عهده داشت و از شاگردان شهیدان احمدی‌روشن و شهریاری بود.
سوابق علمی و اجرایی
دکتر سید امیرحسین فقهی طی سال‌های خدمت خود، مسئولیت‌های متعددی را در دانشگاه شهید بهشتی و سازمان‌های علمی کشور بر عهده داشت. از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۴ دبیر کمیتۀ منتخب هیأت ممیزۀ دانشکدۀ مهندسی هسته‌ای دانشگاه شهید بهشتی بود. همچنین از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۴ عضو هیأت تحریریۀ فصل‌نامۀ فناوری و انرژی هسته‌ای و عضو شورای سیاستگذاری سلامت، ایمنی و محیط زیست این دانشگاه بود.
در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۴ مدیریت گروه کاربرد پرتوها را در دانشگاه شهید بهشتی بر عهده داشت و از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ معاون پژوهشی و اجرایی دانشکدۀ مهندسی هسته‌ای بود. از سال ۱۳۸۹ تا ۱۴۰۴ به عنوان نمایندۀ منتخب ریاست دانشگاه در کارگروه بررسی توانایی‌های علمی اعضای هیأت علمی فعالیت می‌کرد. از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴ عضو شورای هدایت استعدادهای درخشان دانشگاه بود.
در سال ۱۳۹۲ دبیری علمی سومین کنفرانس ملی تشعشعات فضایی را در سازمان فضایی ایران بر عهده داشت و از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۴ نمایندۀ تام‌الاختیار دانشگاه شهید بهشتی در کمیتۀ دائمی تشعشعات فضایی سازمان فضایی ایران بود. پیش از این نیز از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ عضو تیم تجزیه و تحلیل حوادث در پروژۀ FMP سازمان انرژی اتمی ایران بود.
او همچنین در دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، قم و آزاد اسلامی(واحد علوم و تحقیقات تهران) به‌عنوان استاد مشاور و راهنما فعالیت می‌کرد.
فعالیت‌های آموزشی-پژوهشی
دکتر سید امیرحسین فقهی طی سال‌های فعالیت علمی خود، کارنامۀ آموزشی و پژوهشی بسیار غنی و چشمگیری از خود بر جای گذاشت. ایشان در زمینۀ هدایت و راهنمایی دانشجویان، ۲ محقق پسادکتری، در مقطع دکتری 22 دانشجو را به فارغ‌التحصیلی و در مقطع کارشناسی ارشد نیز 145 دانشجو تحت راهنمایی ایشان فارغ‌التحصیل شدند.
در حوزۀ انتشارات علمی، همان‌طور که ذکر شد دکتر فقهی 158 مقاله در نشریات بین‌المللی منتشر کرد. همچنین ۸۲ مقاله در نشریات ملی به چاپ رساند که با احتساب مقالات ارائه شده در کنفرانس‌های ملی، مجموع آنها به ۹۸ مقاله می‌رسد. ایشان ۳۸ مقاله نیز در کنفرانس‌های بین‌المللی ارائه کرد. در زمینۀ تألیف و ترجمه، ۷ کتاب ملی و بین‌المللی از ایشان منتشر شد. دکتر فقهی همچنین ۱۰ قرارداد پژوهشی برون دانشگاهی را با موفقیت به اتمام رسانده و ۵ نوآوری علمی معتبر نیز در کارنامۀ پژوهشی وی ثبت شده است.
فعالیت‌های صنعتی | کاملترین زندگینامه شهید امیرحسین فقهی
- راه‌اندازی سایت پرتودهی
دکتر فقهی همکاری مؤثری در راه‌اندازی و بهره‌برداری از نخستین سایت پرتودهی بخش خصوصی کشور داشت. این دستاورد نشان‌دهندۀ توانمندی بخش خصوصی ایران در بهره‌گیری از فناوری پرتودهی برای کاربردهای صنعتی، پزشکی و کشاورزی است.
کاربردهای پزشکی پرتودهی
استریل‌سازی تجهیزات پزشکی با استفاده از پرتوهای گاما یا الکترون باعث نابودی میکروارگانیسم‌ها در ابزار جراحی مانند سرنگ، سوزن، دستکش، گان جراحی و نخ بخیه می‌شود؛ این روش به دلیل نفوذ بالای پرتو، مناسب برای بسته‌بندی‌های ضخیم بوده و نیازی به حرارت یا باقی ماندن مواد شیمیایی ندارد. ایمپلنت‌های ارتوپدی(مانند مفاصل مصنوعی، پیچ و پلاک‌ها) و بافت‌های پیوندی انسان(از جمله استخوان، تاندون و پوست) نیز برای اطمینان از سلامت و ایمنی، تحت فرآیند پرتودهی قرار می‌گیرند. همچنین، لنزهای چشمی و سایر تجهیزات کاشتنی با این فناوری استریل می‌شوند. پرتودهی در تولید و فرآوری رادیوداروها نقش دارد و مواد اولیه برای تهیۀ رادیوایزوتوپ‌های درمان سرطان و مواد رادیواکتیو تصویربرداری پزشکی در دستگاه‌های PET و SPECT را نیز آماده می‌سازد.
کاربردهای صنعتی پرتودهی
در صنعت، پرتودهی برای اصلاح خواص مواد پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ شبکه‌ای کردن پلیمرها موجب افزایش مقاومت مکانیکی و حرارتی پلاستیک‌ها می‌شود و ایجاد فوم‌های پلیمری، زمینۀ ساخت عایق‌های برتر را فراهم می‌کند. پرتودهی همچنین موجب افزایش مقاومت سایشی لاستیک‌ها و تایرها شده و کیفیت این محصولات را ارتقا می‌دهد. به کمک این فناوری می‌توان رنگ و شفافیت الماس، توپاز و کوارتز را بهبود داده و ارزش آنها را بیشتر کرد. در صنعت نیمه‌رسانا، دوپینگ سیلیکون با پرتودهی خواص الکتریکی ویژه‌ای را در تراشه‌های الکترونیکی ایجاد کرده و عملکرد قطعاتی مانند ترانزیستورها را بهبود می‌دهد.
کاربردهای کشاورزی و غذایی پرتودهی
در حوزۀ کشاورزی و مواد غذایی، پرتودهی روشی موثر برای ضدعفونی و افزایش ماندگاری محصولات است؛ با حذف باکتری‌ها و قارچ‌هایی مانند E.coli، سالمونلا و لیستریا و کنترل انگل‌هایی نظیر تریشینلا و توکسوپلاسما، مواد غذایی سالم‌تر و بادوام‌تر عرضه می‌شوند. پرتودهی از جوانه‌زدن سیب‌زمینی، پیاز و سیر طی انبارداری جلوگیری کرده و بدین ترتیب دورۀ مصرف و عرضه را افزایش می‌دهد. به نظر شما این مسأله چه تأثیری بر قیمت ین محصولات در میوه فروشی‌ها خواهد گذاشت؟
کنترل آفات از طریق تکنیک حشرات عقیم(SIT) با عقیم‌سازی و رهاسازی حشرات نر بدون استفاده از سموم، جمعیت آفات زیان‌آور را به شکل پایدار کاهش می‌دهد. این فناوری امکان تأخیر در رسیدن میوه‌هایی مانند موز، انبه و پاپایا را فراهم کرده و صادرات آنها را به مناطق دور ممکن می‌کند. همچنین، با پرتودهی می‌توان عمر گل‌های شاخه‌بریده را برای صادرات افزایش داد و کیفیت خوراک دام را به واسطۀ کاهش عوامل ضدتغذیه‌ای بهبود بخشید.
- استانداردسازی بین‌المللی
او در پیاده‌سازی، استقرار و دریافت گواهی‌نامۀ بین‌المللی ISO9001:2015 و ISO13485:2016 بر پایۀ ISO11137 در سامانۀ پرتودهی شهرکرد مشارکت کرد. این گواهینامهها تضمین‌کنندۀ کیفیت و ایمنی فرآیندهای پرتودهی طبق استانداردهای جهانی هستند.
گواهی‌نامۀ ISO9001:2015
این استاندارد جهانی به «سیستم مدیریت کیفیت» اختصاص دارد و سازمان‌هایی که موفق به دریافت آن می‌شوند، متعهد به اجرای اصولی مانند مشتری‌مداری، رهبری اثربخش، مشارکت کارکنان، بهبود مستمر و تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد هستند. پیاده‌سازی ISO9001:2015 در سامانۀ پرتودهی، به این معنا است که تمامی فرایندهای مرتبط با پرتودهی یعنی ورود سفارش تا کنترل نهایی محصولات طبق رویه‌های کنترل‌شده و مستندسازی شده اجرا می‌شود و اطمینان حاصل می‌گردد که کیفیت و رضایت مشتری همواره در رأس قرار دارد.
گواهی‌نامۀ ISO13485:2016
این استاندارد به طور تخصصی بر «سیستم مدیریت کیفیت تجهیزات پزشکی» تمرکز دارد. دارا بودن این گواهی نشان می‌دهد که مجموعۀ پرتودهی در تولید، استریل‌سازی و فرآوری تجهیزات پزشکی(مثل سرنگ، گان، نخ بخیه و…) تمامی الزامات کیفی، ایمنی، مستندسازی و ردیابی محصول را طبق معیارهای جهانی تامین کرده است. همچنین فرآیند مدیریت مخاطرات، مستندسازی دقیق و پیگیری خطاها و اصلاحات به صورت کامل اجرا می‌شود، تا هیچ خطری سلامت بیماران و مصرف‌کنندگان را تهدید نکند.
استاندارد مرجع ISO11137
این استاندارد راهنمای تعیین، اعتبارسنجی و کنترل «فرایند استریلیزاسیون با پرتو» است و معیارهای علمی و عملی مشخصی را برای اطمینان از نابودی کامل میکروارگانیسم‌ها روی تجهیزات پزشکی تبیین می‌کند. تمامی فرایندهای پرتودهی پزشکی که بر مبنای آن اجرا می‌شوند، از نظر اثربخشی حذف آلودگی، اعتبارسنجی دوز پرتو، قابلیت ردیابی هر محصول و کنترل کیفیت نهایی مورد تایید بوده و سلامت و ایمنی محصول را تضمین می‌کنند.
کار درخشان امیرحسین فقهی در پیاده‌سازی، استقرار و اخذ این گواهینامهها، نشان‌دهندۀ تسلط بر الزامات بین‌المللی، رعایت دقیق استانداردهای کیفیت، تضمین سلامت تجهیزات پزشکی و تضمین اعتبار فرآورده‌های پرتودهی در سطح ملی و بین‌المللی است. نتیجۀ این اقدام‌ها، پذیرش و اعتماد بیشتر مشتریان داخلی و خارجی و باز شدن مسیرهای صادراتی برای محصولات استریل‌شده خواهد بود.
- فلومترهای دو فازی گاز-مایع
طراحی و ساخت فلومترهای دو فازی گاز-مایع که ابزاری نوین جهت اندازه‌گیری جریان‌های پیچیده در صنایع مختلف هسته‌ای و غیرهسته‌ای محسوب می‌شود. این دستگاه‌ها قادر به اندازه‌گیری دقیق جریان‌های دوفازی هستند که در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کاربرد فراوان دارند.
جریان‌های دوفازی یعنی عبور همزمان دو فاز مختلف مانند گاز و مایع از یک لوله. سنجش دقیق این جریان‌ها برای کنترل، بهینه‌سازی و ایمنی واحدهای صنعتی حیاتی است، چرا که باعث می‌شود میزان واقعی تولید هر یک از فازها(گاز و مایع) مشخص شود، از بروز خسارات و خطراتی مانند نفوذ ناخواسته آب یا گاز جلوگیری گردد، بهره‌وری افزایش پیدا کند و هزینه‌ها کاهش یابد.
علاوه بر این، اندازه‌گیری درست جریان‌های دوفازی برای کنترل فشار، دما و نرخ جریان به منظور پیشگیری از حوادث و حفظ ایمنی واجب است. این دستگاه‌ها در سر چاه‌های نفت و گاز برای تعیین دقیق مقدار تولیدی هر فاز، در خطوط انتقال برای پایش سلامت لوله‌ها و تشخیص نشتی، در بخش‌های مختلف پالایشگاه برای بهبود عملکرد واحدهای تصفیه و جداسازی، و همچنین در مجتمع‌های پتروشیمی برای کنترل دقیق واکنشگرها و محصولات در رآکتورها یا مخازن ذخیره کاربرد دارند و به این ترتیب یکی از ارکان اساسی تحقق اطمینان، ایمنی و بهره‌وری در فرآیندهای انرژی به شمار می‌روند.
- تست لوپ دو فازی
طراحی و ساخت تست لوپ دو فازی جهت کالیبراسیون فلومتر که فراهم‌کنندۀ دقت و صحت بالا در آزمایش‌ها می‌باشد. این سیستم امکان آزمایش و کالیبراسیون دقیق فلومترها را در شرایط مختلف عملیاتی فراهم می‌کند.
- پروب ضخامت‌سنج بتای پس‌پراکنده
طراحی، ساخت و کالیبراسیون پروب ضخامت‌سنج پوشش بتای پس‌پراکنده که ابزاری برای سنجش پوشش‌های ویژه با دقت بالا است. این دستگاه با استفاده از پرتوهای بتا، ضخامت لایه‌های نازک و پوشش‌ها را به صورت غیرمخرب اندازه‌گیری می‌کند.
پروب ضخامت‌سنج پوشش بتای پس‌پراکنده، یکی از ابزارهای تخصصی است که دکتر امیرحسین فقهی در زمینۀ فناوری پرتویی طراحی، ساخته و کالیبره کرده است. این دستگاه با تکیه بر پرتوهای بتا، ضخامت لایه‌های بسیار نازک و پوشش‌های صنعتی را بدون تماس فیزیکی و به گونه‌ای غیرمخرب اندازه‌گیری می‌کند. عملکرد این ابزار بر این اساس استوار است که مقدار پرتو بتایی که پس از برخورد با ماده بازمی‌گردد، به طور دقیق وابسته به ضخامت و جنس لایۀ پوشش است؛ بنابراین می‌توان بدون آسیب به محصول، ضخامت پوشش‌هایی مانند رنگ، آبکاری، یا انواع روکش فلزی را با دقتی بسیار بالا سنجید.
این فناوری در صنایع مختلف مثل خودروسازی، فولاد، تولید قطعات الکترونیکی، چاپ، بسته‌بندی و حتی صنایع هوافضا کاربرد حیاتی دارد؛ چون کنترل کیفیت پوشش‌ها برای حفظ استحکام، زیبایی و کارایی محصولات اصلی است. ساخت چنین دستگاه حساسی نشان از تسلط شهید فقهی بر مهندسی هسته‌ای و آشنایی عمیق او با نیازهای صنعتی کشور دارد. او با بومی‌سازی این سیستم و انجام کالیبراسیون‌های دقیق، وابستگی صنایع ایرانی به تجهیزات و فناوری خارجی را کاهش داد و امکان کنترل کیفیت محصولات را با هزینه پایین‌تر و دقت بیشتر برای بسیاری از کارخانجات فراهم آورد خدمتی مهم و ماندگار که ارزش آن برای توسعۀ فناوری ملی و ارتقاء سطح تولیدات کشور، کاملاً محسوس و راهگشا است.
- دستگاه سنجش چگالی با پرتو گاما(ثبت اختراع)
یکی از دستاوردهای برجستۀ شهید سید امیرحسین فقهی، طراحی و ثبت اختراع دستگاه سنجش چگالی محصولات نفتی با استفاده از پرتو گاما بود؛ دستگاهی که به‌عنوان ابزاری پیشرفته در صنایع نفت و پتروشیمی تحول ایجاد کرد. در بسیاری از واحدهای صنعتی، تعیین دقیق چگالی مواد اهمیت حیاتی دارد، چون چگالی، شاخص اصلی تشخیص کیفیت، نوع و خلوص مواد نفتی به‌شمار می‌رود. روش‌های قدیمی معمولاً نیاز به نمونه‌برداری و حتی تخریب یا برداشت بخشی از محصول داشتند، اما دستگاهی که با ابتکار شهید فقهی ساخته شد، این کار را به‌صورت «کاملاً غیرمخرب» و بدون تماس مستقیم با ماده انجام می‌دهد.
در این فناوری، پرتو گاما از میان مادۀ مورد نظر عبور داده می‌شود؛ میزان عبور یا جذب این پرتوها توسط ماده مستقیماً به چگالی آن بستگی دارد. بدین ترتیب، دستگاه می‌تواند در همان محل تولید یا انتقال، اطلاعات
در این فناوری، پرتو گاما از میان مادۀ مورد نظر عبور داده می‌شود؛ میزان عبور یا جذب این پرتوها توسط ماده مستقیماً به چگالی آن بستگی دارد. بدین ترتیب، دستگاه می‌تواند در همان محل تولید یا انتقال، اطلاعات دقیقی از چگالی مواد را به‌صورت لحظه‌ای و بدون نیاز به نمونه‌برداری ارائه دهد. این اطلاعات کمک می‌کند تا کیفیت و ترکیب مواد نفتی و صنعتی به‌صورت مداوم تحت کنترل باشد و در صورت مشاهده هرگونه تغییرات غیرمجاز یا مشکلات احتمالی، بلافاصله اقدام اصلاحی صورت گیرد. همین ویژگی‌ها سبب می‌شود پایش فرآیندها سریع‌تر، دقیق‌تر و کم‌هزینه‌تر انجام شود و ایمنی کار نیز به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند.
- دستگاه عیب‌یابی برج تقطیر(ثبت اختراع)
طراحی و ساخت نمونۀ آزمایشگاهی دستگاه عیب‌یابی برج تقطیر با اسکن پرتو گاما که به ثبت اختراع رسید، فناوری ارتقا یافته‌ای برای افزایش ایمنی و بهره‌وری در صنایع پالایشگاهی محسوب می‌شود. این سیستم می‌تواند مشکلات داخلی برج‌های تقطیر را بدون نیاز به توقف عملیات شناسایی کند.
این دستگاه پیشرفته به گونه‌ای ساخته شد که می‌تواند بدون نیاز به باز کردن، برچیدن یا متوقف کردن واحد تقطیر، وضعیت داخلی برج از جمله شناسایی نقاط گرفتگی، رسوب، تخریب سینی‌ها یا تجمع سیال را به‌صورت دقیق و غیرمخرب مشخص کند.
برج‌های تقطیر قلب تپندۀ پالایشگاه‌ها هستند و هنگام بروز هر مشکلی درون آنها(مثل انسداد، آسیب یا طراحی نادرست) کل فرآیند تولید دچار اخلال می‌شود. در گذشته برای عیب‌یابی باید واحد را متوقف میکردند که موجب هدررفت میلیاردی و توقف تولید می‌شد. اما با ابتکار دکتر امیرحسین فقهی و بهره‌گیری از فناوری پرتوگاما، اسکن شعاعی از ارتفاع برج بدون هیچ‌گونه آسیبی انجام می‌شود، نقاط مشکوک و ایرادات داخلی دقیقاً آشکار شده و تصمیم‌گیری برای تعمیرات هدفمند، سریع‌تر و با هزینه کمتر صورت می‌گیرد.
این فناوری ایمنی و بهره‌وری پالایشگاه‌ها را افزایش داده و نقش کلیدی در جلوگیری از حوادث و کاهش ریسک‌های عملیاتی ایفا کرده است؛ دستاوردی کاملاً ملی و کاربردی که نشان می‌دهد چگونه علم تخصصی و روح مسئولیت‌پذیر شهید فقهی در توسعۀ زیرساخت‌های حیاتی کشور به کار گرفته شد.
- دستگاه آنالیز سیمان
طراحی و ساخت نمونۀ آزمایشگاهی دستگاه آنالیز سیمان که ابزاری مؤثر در کنترل کیفیت مصالح ساختمانی با روش‌های پرتودهی است. این دستگاه ترکیب شیمیایی و کیفیت سیمان را به سرعت و با دقت بالا تعیین می‌کند.
- ابزارهای تشخیصی شتابدهنده‌ها
طراحی و ساخت ابزارهای تشخیصی در شتابدهنده‌ها برای افزایش کارایی و دقت تجهیزات شتابدهنده ذرات. این ابزارها عملکرد شتابدهنده‌ها را پایش کرده و در بهینه‌سازی عملیات آنها نقش کلیدی دارند.
شتابدهنده‌ها در بخش پزشکی برای تولید رادیوایزوتوپ‌هایی به کار می‌روند که در تصویربرداری پزشکی مانند PET و SPECT و درمان سرطان(پرتودرمانی) استفاده می‌شوند. به کمک شتابدهنده، پرتوهای مورد نیاز با انرژی دقیقی تولید می‌شود، سپس با برخورد این پرتوها به ماده، رادیو ایزوتوپ‌های خاص ایجاد می‌گردد؛ این فناوری امکان تولید رادیوداروها را درون کشور فراهم می‌کند و به بیماران، درمان و تشخیص پیشرفته‌تر می‌دهد.
- سیستم نوترون رادیوگرافی صنعتی
طراحی سیستم نوترون رادیوگرافی صنعتی برای راکتور اراک که فناوری تصویربرداری نوترونی جهت کنترل کیفیت و سلامت سازه‌ها می‌باشد. این سیستم قادر به تصویربرداری از اجزای داخلی قطعات صنعتی با استفاده از نوترون‌ها است.
- نرم‌افزار محاسبات مصرف سوخت
طراحی و برنامه‌نویسی نرم‌افزار محاسبات مصرف سوخت راکتورهای قدرت برای بالا بردن دقت و بهینه‌سازی سوخت در واحدهای نیروگاهی. این نرم‌افزار مدیریت بهینۀ سوخت هسته‌ای را تسهیل می‌کند.
- باتری رادیوایزوتوپی
از دیگر ابتکارات علمی شهید دکتر سید امیرحسین فقهی، طراحی و ساخت نمونۀ آزمایشگاهی باتری رادیوایزوتوپی بر پایۀ تیرک خودنوسانی بود؛ فناوری‌ای پیشبرنده که حتی برای بسیاری از متخصصان نیز ناآشنا و نوآورانه است.
در این نوع باتری‌ها، یک مادۀ رادیواکتیو انتخاب شده و انرژی حاصل از واپاشی هسته‌ای آن به کمک سازوکاری به نام «تیرک خودنوسان»، به انرژی الکتریکی تبدیل می‌شود. برخلاف باتری‌های معمولی که سریعاً تخلیه می‌شوند، باتری‌های رادیوایزوتوپی می‌توانند سال‌ها یا حتی دهه‌ها بدون نیاز به شارژ مجدد برق تولید کنند؛ چون انرژی‌شان از یک منبع هسته‌ای پایدار و کنترل‌شده تأمین می‌شود.
چنین منابع انرژی کوچکی در جاهایی که دسترسی به برق یا تعویض باتری ممکن نیست، بی‌رقیب‌اند. برای نمونه، در پزشکی(تجهیزات کاشتنی مثل ضربان‌ساز قلب)، در هوافضا(ماهواره‌ها و کاوشگرهای فضایی)، در تجهیزات زیرآبی، مناطق دورافتاده یا حتی سنسورهای خودکار صنعتی که به نگهداری مداوم دسترسی ندارند.
نمونۀ آزمایشگاهی ساخته‌شده به همت شهید فقهی، گامی مهم در تسلط دانش‌بنیان بر این فناوری حساس بود؛ خصوصاً در شرایطی که ایران برای استقلال در حوزۀ انرژی‌های نو و دستیابی به فناوری‌های پیشرفته نیاز جدی داشت. طراحی این باتری، نشان روشنی از نگاه آینده‌نگر امیرحسین به توسعه فناوری‌های بومی و حل مشکلات راهبردی کشور با راهکارهای فیزیکی-مهندسی است تلاشی که میراث علمی ماندگاری برای آیندگان بر جای گذاشت.
- پلیمرهای مقاوم در برابر شعله(ثبت اختراع)
تولید دانش فنی و ساخت پلیمرهای مقاوم در برابر شعله و کاهش خطر آتش‌سوزی که به ثبت اختراع رسید. این پلیمرها نقشی حیاتی در افزایش مقاومت مصالح و ایمنی صنایع دارند. دکتر فقهی از طریق استفادۀ توأمان مواد افزودنی و پرتودهی، موفق به تولید این مواد با هدف کاهش احتمال آتش‌سوزی و افزایش ایمنی و بهره‌وری در صنایع پالایشگاهی شد.
- فولاد خودترمیمی
تولید دانش فنی فولادهای با قابلیت خودترمیمی در برابر آسیب پرتویی که خدمت بزرگی به صنعت هسته‌ای محسوب می‌شود. این فولادها برای استفاده در صنایع هسته‌ای که نیازمند فولادهای مقاوم در شرایط پرتوزایی شدید هستند، طراحی شده‌اند و می‌توانند آسیب‌های ناشی از تابش را به صورت خودکار ترمیم کنند.
جوایز و افتخارات
دکتر فقهی افتخارات و دستاوردهای علمی متعددی کسب کرد. در سال ۱۳۸۹ عنوان استاد نمونۀ کشوری و پژوهشگر برتر دانشگاه شهید بهشتی را دریافت کرد. در سال ۱۳۹۰ به عنوان مدرس نمونۀ دانشگاه شهید بهشتی برگزیده شد. در سال ۱۳۹۴ عنوان پژوهشگر برگزیدۀ دانشگاه شهید بهشتی را کسب کرد و در سال ۱۳۹۸ جایزۀ استاد برجستۀ کشوری به ایشان اعطا شد. در سال ۱۳۸۸ موفق به کسب رتبۀ دوم پژوهش‌های کاربردی در بیست و سومین جشنوارۀ بین‌المللی خوارزمی شد و رتبۀ اول را نیز در جشنوارۀ جوان خوارزمی به دست آورد. در سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) بورس پژوهشی یا فرصت مطالعاتی در مرکز تحقیقات سرن در اروپا را دریافت کرد.
تبیین نگاه دشمن‌شناسانه
دکتر فقهی در سخنانش با تأکید بر اهمیت توجه به رفتار و واکنش دشمنان نسبت به مسیرهای پیشرفت ملی، همان خط فکری را دنبال می‌کند که رهبر معظم انقلاب سال‌ها است بر آن تأکید دارند؛ یعنی تحلیل تحولات کشور و انتخاب راهبردهای علمی، فنی و صنعتی بر مبنای شاخص دشمن‌شناسی. او با طرح این موضوع که فشارها، تحریم‌ها و حتی ترور دانشمندان ناشی از نگرانی دشمن نسبت به قدرت گرفتن ملت ایران است، دقیقاً همان رویکرد و منطقی را مطرح می‌کند که مقام معظم رهبری همواره تبیین کرده‌اند؛ یعنی راه اقتدار، سرمایه‌گذاری و ایستادگی در عرصه‌هایی است که دشمن با آن مقابله می‌کند و این خود مهمترین معیار تشخیص مسیر صحیح پیشرفت است.
این هماهنگی آشکار در نحوۀ استدلال و موضع‌گیری نشان می‌دهد که جهت‌گیری فکری و تحلیلی دکتر فقهی با مشی رهبری نظام در موضوع دشمن‌شناسی و راهبرد پیشرفت ملی کاملاً همسو است.
دکتر فقهی دشمن‌شناسی را امری صرفاً احساسی یا شعارگونه ندیده و بلکه مبتنی بر تحلیل رفتاری و راهبردی قدرت‌های خارجی می‌داند. او به درستی و هوشمندانه معیار دشمن‌شناسی را واکنش‌های واقعی و عملی دشمنان نسبت به اقدامات راهبردی یک کشور بازگو می‌کند:
اگر یک اقدام یا سیاست، واقعاً برای کشور زیان‌آور باشد، دشمن خارجی به جای مخالفت، حتی می‌تواند ترغیب‌کننده و تسهیل‌کنندۀ آن باشد، چراکه تضعیف ایران را به نفع خود می‌بیند. در مقابل، هر جا که دشمنان واکنش شدید، تحریم، سنگ‌اندازی رسانه‌ای و نهایتاً استفاده از ابزارهای سخت و نرم(مثل ترور دانشمندان و اعمال فشار بر آموزش نیروی انسانی متخصص) را به کار می‌برند، نشانۀ روشنی است که آن مسیر، مایۀ اقتدار کشور است.
یکی از عمیق‌ترین محورهای دشمن‌شناسی در نگاه دکتر امیرحسین فقهی، مسألۀ عملیات روانی و رسانه‌ای است. رفتار رسانه‌های خارجی نسبت به پروژه‌های راهبردی ملی(مثل انرژی هسته‌ای یا پیشرفت‌های فناورانه) بازتابگر ترس و نگرانی آنها از رشد و استقلال واقعی کشور است. اگر در مواجهه با شکست‌ها یا تخریب داخلی، رسانه‌های خارجی سکوت یا حتی حمایت ضمنی نشان می‌دهند، اما در قبال موفقیت‌های علمی و فناوری سر و صدای زیاد و جوسازی می‌کنند، این یک سنجه و معیار است که باید جدی گرفته شود.
دکتر فقهی با اشاره به موضوع آموزش نیروی انسانی و ترور دانشمندان، یک اصل کلیدی در دشمن‌شناسی را یادآور می‌شود: واقعیت آن است که تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص، ستون اصلی استقلال و پیشرفت کشورها است. واکنش دشمنان یعنی تحریم علمی، جلوگیری از تعامل جهانی و ترور فیزیکی دانشمندان نشان می‌دهد دشمنان دقیقاً نقاط اقتدارآفرین کشور را هدف قرار می‌دهند و درصدد توقف یا تضعیف آنها هستند. این نشان می‌دهد هر حوزه‌ای که محور تحریم، محدودیت و فشار بوده، دقیقاً همان جایی است که دشمن اقتدار یا تهدید در آینده را برای خود متصور شده است.
دکتر فقهی تأکید می‌کند که پاسخ به این سؤال‌ها فقط یک تحلیل ارزشی نیست، بلکه پیامد راهبردی دارد: مسیرهایی که مورد بیشترین دشمنی، تحریم و فشار بین‌المللی قرار می‌گیرند، مهمترین حوزه‌های اقتدارساز برای کشور هستند. دشمن‌شناسی باید یک اصل تصمیم‌سازی باشد؛ یعنی در سیاستگذاری کلان کشور، توجه به رفتار و حساسیت دشمنان، به ما می‌گوید برای رشد حقیقی و اقتدار بلندمدت، کجا باید هزینه داد و کجا باید مقاومت کرد.
فناوری هسته‌ای، راهبرد ملی و رسالت خوداتکایی | تبلور اندیشۀ رهبری در سلوک شهید دکتر سید امیرحسین فقهی
درک عمومی نسبت به ضرورت توسعۀ فناوری هسته‌ای و همچنین مواضع راهبردی مقام معظم رهبری در قبال آمریکا و رژیم صهیونیستی، دچار شکاف‌های مفهومی جدی است که ریشۀ آن، غالباً به غلبۀ مفاهیم تحریف‌شده رسانه‌ای در اذهان عمومی، ضعف آموزش عمومی(جریان سازی فکری این مسیر همراه سیرۀ شهدا) و کمبود تولید محتوای مستدل و تخصصی در رسانه‌های ملی بازمی‌گردد.
نخست، بخش عمده‌ای از جامعه در مواجهه با مسئلۀ هسته‌ای، صرفاً بر مسئلۀ «تهدید» یا «جنگ‌افزار» تمرکز یافته است؛ حال آنکه کاربردهای صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای طیف وسیعی از ضروریات راهبردی و مزیت‌های ملی را پوشش می‌دهد: از تولید رادیوداروها و تجهیزات پزشکی پیشرفته(محرک درمان سرطان و بیماری‌های سخت‌درمان)، تا استریل‌سازی تجهیزات پزشکی و ارتقای امنیت غذایی، تا تضمین دستیابی به برق پایدار و پاک که همگی جزء نیازهای بنیادین توسعۀ ملی‌اند. غفلت از این واقعیت، نوعی ساده‌انگاری تحمیلی است که عمدتاً در نتیجۀ تبلیغات گستردۀ رسانه‌های معاند و ترجیح تحلیل‌های کوتاه‌مدت اقتصادی بر الزامات توسعه‌ای بلندمدت شکل گرفته است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: «رئیس‌جمهور آمریکا در یکی از بیاناتش و اظهاراتش گفت ایران باید تسلیم بشود. «تسلیم بشود»! بحث غنی‌سازی دیگر نیست، بحث صنعت هسته‌ای نیست، بحث تسلیم ایران است. البتّه این حرف برای دهان رئیس‌جمهور آمریکا خیلی بزرگ است. ایرانِ باعظمت، ایرانِ با این تاریخ، ایرانِ با این فرهنگ، ایرانِ با این عزم پولادین ملّی، اسم «تسلیم» برای یک چنین کشوری مایۀ استهزاء کسانی است که ملّت ایران را می‌شناسند.
لکن این اظهار او یک حقیقتی را لو داد؛ آمریکایی‌ها از اوّلِ انقلاب با ایران اسلامی مشغول معارضه هستند، پنجه می‌افکنند، هر دفعه‌ای هم یک بهانه‌ای دارند: یک بار حقوق بشر است، یک بار دفاع از دموکراسی است، یک بار حقوق زن است، یک بار غنی‌سازی است، یک بار اصل مسئلۀ هسته‌ای است، یک بار مسئلۀ ساخت موشک است؛ بهانه‌های گوناگونی می‌آورند، امّا باطن قضیّه یک چیز بیشتر نیست و آن «تسلیم ایران» است. قبلی‌ها نمیگفتند این را، چون این قابل قبول نیست؛ در هیچ منطق بشری قابل قبول نیست که به یک ملّتی بگویند بیایید تسلیم بشوید، لذا آن را زیر عناوین دیگری پنهان میکردند.
این شخص لو داد آن حقیقت را، نشان داد و فهماند که آمریکایی‌ها فقط به تسلیم ایران راضی می‌شوند و نه به کمتر از آن. و این یک نقطۀ مهمّی است! ملّت ایران بدانند [علّت] معارضۀ با آمریکا این است و این اهانت بزرگ به ملّت ایران را آمریکایی‌ها دارند و چنین اتّفاقی هم هرگز نخواهد افتاد؛ هرگز نخواهد افتاد. ملّت ایران ملّت بزرگی است، ایران کشور قوی و پهناوری است، ایران دارای تمدّن کهنی است؛ ثروت فرهنگی و تمدّنی ما صدها برابر بیشتر از آمریکا و امثال آمریکا است. اینکه کسی توقّع کند که ایران تسلیم کشور دیگری بشود، این یکی از آن مهمل‌گویی‌های غلطی است که یقیناً مایۀ استهزاء افراد خردمند و افراد دانا واقع خواهد شد.» ۱۴۰۴/۰۴/۰۵
در سطح راهبردی، نگاه مقام معظم رهبری به موضوع هسته‌ای، فارغ از تقابل سطحی با قدرت‌های متخاصم، معطوف به ایجاد زیرساخت‌های اقتدار علمی، حفظ استقلال فناورانه و صیانت از حق پیشرفت نسل‌های آینده است. چشم‌پوشی یا کم‌فروغ دیدن این بعد راهبردی، عمدتاً ناشی از غفلت نسبت به ماهیت واقعی نبرد رسانه‌ای و جنگ ارادۀ تحمیلی دشمنان بر ملت ایران است.
آمریکـا و اسرائیل طی سالیان اخیر، با استفاده از سازوکار تحریم و سیطرۀشان بر رسانهها، کوشیده‌اند مطالبۀ «حق بهره‌مندی صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای» را به‌مثابۀ ابزاری صرفاً نظامی جلوه دهند و مانع تحقق منافع راهبردی ایران در عرصه‌های پزشکی، صنعتی و کشاورزی شوند. آنها دغدغه‌های ذهنی مردم را با به‌کارگیری ساخت‌های خودآسیب‌رسان هیجانی و شناختی در رسانه حتی درمورد مباحث بنیادین زندگی شخصی خود، مثل هویتمداری، دچار تحریف و تخریب می‌کنند.
مقاومت رهبری، در واقع نوعی دفاع آگاهانه و چندلایه از عدالت فناورانه، عزت ملی و امکان تضمین رفاه و سلامت مردم است نه از سر تقابل صرف، بلکه دفاعی عمیق مبتنی بر شناخت ابعاد واقعی حکمرانی دانش و کنترل روند توسعۀ کشور، ورای امیال سلطه‌جویانۀ غرب. هر گونه ساده‌انگاری و پذیرش روایت تک‌بعدی رسانه‌های بین‌الملل، عملاً به تضعیف پویایی علمی و آینده‌سوزی منجر خواهد شد.
در این میان، شهید دکتر سید امیرحسین فقهی، مصداق روشن عالِمی است که این ابعاد راهبردی و ژرفای دیدگاه رهبر انقلاب را به‌درستی درک کرده و با تمام وجود در عرصۀ علم و فناوری هسته‌ای پیشگام بوده است. او مسیر تبلور آرمان‌های هسته‌ای نظام را هموار کرد. ابتکارات او در توسعۀ ابزارهای دقیق صنعت هسته‌ای، استقرار استانداردهای بین‌المللی و تربیت ده‌ها متخصص در نسل‌های بعد، تبلور عینی همان فهم عمیق از ضرورت اقتدار علمی، صیانت از منابع ملی و تحقق چشم‌انداز حضرت آقا در میدان نبرد دانش بوده است؛ راهی که امروز شهادت وی را نشانه‌ای از عمق خصومت دشمن با جبهۀ خوداتکایی ایرانی و ارزشی برای الهام‌بخشی به نسل‌آینده می‌سازد.
سرانجام، سید امیرحسین فقهی در سحرگاه روزی سرنوشت‌ساز در تیرماه ۱۴۰۴، در جریان یورش ناجوانمردانه رژیم کودک‌کش اسرائیل به خاک ایران، در خانه‌اش در تهران هدف حمله قرار گرفت و به مقام رفیع شهادت نائل آمد. شهادت او نقطۀ پایانی شد بر عمر کوتاه اما پربار مردی که وجودش را وقف اعتلای ایران در عرصه‌های علمی، امنیتی و اندیشه‌ورزی کرد و نشانه‌ای شد جاودانه بر دیوار سرگذشت معاصر این سرزمین.
گاه، انسان‌هایی در افق تاریخ و فرهنگ ما طلوع می‌کنند که رد قدم‌هایشان در پژوهشکده‌ها، مراکز علمی و در هویت ملی ما زنده می‌ماند. شهید دکتر سید امیرحسین فقهی، از همان نسل متعهد و بی‌ادعایی بود که ستون‌های باور به تمدن و اقتدار بومی را بر شانه‌های علم و بینش استوار کرد؛ نسلی که میان گزینه‌های آسانِ کناره‌گیری و دشواری‌ها، زیستن در مرز دانایی و ایستادگی را برگزید. فقط کافی است تصویر کنیم اگر او و همراهانش زیر بار تهدیدها و تنگناها عقب می‌نشستند، امروز خطوط افتخار و استقلال علمی تا چه اندازه کم‌رنگ می‌شد.
فراموشی نام‌هایی چون امیرحسین فقهی، یعنی فروریختن پل‌هایی که ما را به شجاعت، استقامت و روشنایی فردا پیوند می‌دهد. یاد او همچون زنگ بیدارباشی است برای نسلی که باید بداند امنیت و پیشرفت ملی، میراث آسانی نیست؛ ثمرهٔ ایستادگی مردانی است که علم و ایمان‌شان را سپر حیات ملت ساختند. کارنامهٔ فقهی، دعوتی است برای هر ایرانی به درک مسئولیت، به پایداری، به جهاد و روایت، در دورانی که دشمن حتی حقیقت را هدف قرار داده. حالا سهم ما است که نگذاریم میراث امید، که با جوهرهٔ اندیشه و خون معطر شده، خاموش گردد. اسلام و ایران امروز و فردا، با یاد و راه این شهیدان زنده است.
دیدگاهتان را بنویسید