شناخت شینتو از این حیث اهمیت دارد که امروزه بخش عظیمی که محتوای رسانه‌ای مخاطبان ایرانی به خصوص قشر نوجوان با آن سر و کار دارند انیمه‌های ژاپنی هستند، موضوعی که البته در آثار کره و چین ردپایی از آن وجود دارد و از دیرباز ادیان این بخش از نقشه با یکدیگر داد و ستدهایی دارند.

در نقد انیمه سوزومه مشخص شد که چقدر از مفاهیم دین شینتو در داستان این انیمه تأثیرگذار بودند و البته این انیمه وامدار دین بومی چینی نیز بود. همچنین در انیمه پسر و مرغ ماهیخوار که برندۀ جایزه اسکار بهترین انیمیشن نیز در سال گذشته شد از اسطوره‌های شینتو الهام گرفته بود. در این مطلب که ادامۀ مطلب اسطوره‌های ژاپنی شینتو است، دربارۀ دین شینتو، انواع آن و سرگذشت زیارتگاه‌های آن که بعد از جنگ جهانی دوم و شکست ژاپن دستخوش تحول شدند، بیشتر خواهیم نوشت.

انواع دین شینتو

شینتوی مردمی[1]

آیین شینتویی چندین نوع دارد، در این میان آنکه از همه نامحسوس‌تر است همین شینتویی مردمی یا همگانی است. پرستش کامی عمیقاً در زندگی روزمره مردم ژاپن ریشه دارد. بسیاری از افکار و اندیشه‌‌ها و آداب و رسوم آن در قرون اولیه از طریق فرهنگ عامیانه(فولکور) و سازمان‌نیافته مردم در خلال قرون و اعصار متوالی حفظ شده است.

در خلال قرون و اعصار به موازات گسترش قبایل و عشایر در سرتاسر خاک ژاپن بر تعداد زیارتگاه‌های دین شینتو به تدریج افزوده شد به طوری که در آغاز قرن بیستم تعداد زیارتگاه‌های شینتویی ژاپن در حدود ۲۰۰۰۰۰ بود. پس از دوران احیاء و بازسازی میجی این زیارتگاه‌ها ملی شدند و تحت نام نظام زیارتگاهی[2] سازماندهی شدند و بعدها نیز به تدریج تا تعداد ۱۱۰۰۰۰ معبد تقلیل یافتند.

در پایان جنگ جهانی دوم زیارتگاه‌های شینتویی از حالت رسمی(دولتی) خود خارج شدند و به صورت مؤسسات خصوصی در آمدند. امروزه حدود ۸۰۰۰۰ زیارتگاه در ژاپن وجود دارد.

دین شینتو | زیارتگاه بزرگ ایسه[3]

معبد بزرگ ایسه در بین زیارتگاه‌های ژاپن منحصر به فرد و شایسته تذکری خاص است. الوهیت اصلی ان متعلق به کامی خورشید است که در ابتدا کامی سرپرست و حامی قبیله یاماموتو بود که خانواده سلطنتی ژاپن از دل آن برخاست و بر این کشور حکومت کرد. همان طور که در قسمت قبل اشاره شد، مردم معتقد به دین شنیتو اعتقاد داشتند که امپراتور ژاپن از ادامۀ نسل کامی یا یخدای خورشید است.

با استیلای دودمان یاماموتو بر سرتاسر ژاپن این زیارتگاه‌ها به یک معنا به زیارتگاه‌های کل ملّت تبدیل شد. معمولاً زیارتگاه بزرگ ایسه نقطۀ اوج و قلۀ همۀ زیارتگاههای ژاپن محسوب می‌شود. عبادت در آنجا نیز چیزی فراتر از ابراز عقیده و ایمان نسبت به کامی آن زیارتگاه است یعنی ابراز بالاترین احترامات نسبت به شخص امپراتور و همۀ آن چیزهایی که در فرهنگ، تاریخ و وجدان قومی مردم ژاپن مستحسن است.

شینتوی حکومتی[4]

شینتوی خانواده سلطنتی و شینتوی زیارتگاهی به علاوه برخی افکار و اندیشه‌های روشن و بدیهی دربارۀ سرمنشأ و تاریخ قوم ژاپن آنچه را پیش از این شینتوی حکومتی دولتی خوانده می‌شد تشکیل می‌دادند اما از وقتی که زیارتگاه‌های شینتویی، پایه و اساس دولتی خود را از دست دادند این نوع شینتویی هم مضمحل شد.

سازمان و تشکیلات

از ابتدای تاریخ ژاپن تا دوران میجی همۀ زیارتگاه‌های شینتویی به استثنای چند زیارتگاه که پیوند نزدیکی با خانوادۀ سلطنتی داشتند، عمدتاً و در درجه نخست مؤسساتی مردمی و همگانی بودند، سپس برای مدتی نزدیک به هفتاد سال به صورت مؤسساتی دولتی(حکومتی) درآمدند که تحت اداره حکومت ملی ژاپن قرار داشتند.

بالأخره در نتیجه دستورالعمل شینتویی که فرمانده عالی متفقین در ۱۵ دسامبر ١٩٤٦ صادر کرد اداره دولتی آن‌ها منحل شد و این زیارتگاه‌ها به مؤسساتی خصوصی تبدیل شدند. این دستورالعمل چیزی از کاری انقلابی کم نداشت؛ چون زیارتگاه‌ها را با وضعیتی كاملاً جدید و به غایت سخت روبرو ساخت. در واقع این دستورالعمل پس از شکست ژاپن در جنپ جهانی دوم باعث آشفتگی و انزوای دین مردم ژاپن می‌شد.

از لحاظ تاریخی معدودی از زیارتگاه‌ها با خانواده سلطنتی پیوند داشت و بعضی از آن‌ها نیز در دست طبقه اشراف و نجبا بود اما اکثر بقیۀ آن‌ها یا در دست افرادی معمولی عامه مردم بود یا اینکه در اختیار هر دو طبقه بود. در هر صورت فارغ از این مطلب همۀ معابد به استثنای چند زیارتگاه مشهور پیوند نزدیکی با مردم عادی داشتند.

به رغم اینکه آن‌ها هدایایی از نوع زمین یا پول نقد از دولت مرکزی و خانواده‌های اشرافی اربابان فئودال و خانواده‌های پرنفوذ دریافت می‌کردند. روحانیت سنتی و افراد محلی اطراف زیارتگاه مسؤول اجرای آیین‌های مذهبی و فستیوال‌ها بودند. همانند فستیوالی که هر ساله در ژاپن انجام می‌شود و در آن افراد لباس مرغ ماهیخوار می‌پوشند که همین موضوع در نقد انیمه پسر و مرغ ماهیخوار نیز اشاره شده بود.
در دوران بازسازی و احیای میجی این وضع اساساً تغییر کرد. زیارتگاه‌های شینتویی به مؤسساتی دولتی تبدیل شدند و روحانیان نیز به صورت مقامات و مسؤلان دولتی درآمدند. هر چند که نظارت و کنترل دولت بر 224 زیارتگاهی که تحت نظارت کامل حکومت مرکزی قرار داشت بسیار دقیق و موشکافانه بود.

در تحلیلی نهایی، تمام زیارتگاه‌ها زیر نظر دفاتر دولتی قرار داشتند و در همۀ مسائل و تصمیم‌گیری‌های مهم از قبیل پرسنل، کادر، اموال مناسک و فستیوال‌ها متکی به آن دفاتر بودند. این وضع حدود هفتاد و پنج سال ادامه داشت.

دین شینتو پیش از دستورالعمل متفقین

قبل از صدور بخشنامۀ متفقین دربارهٔ دین شینتو سه سازمان ملی وجود داشت که هر کدام به نحوی عموماً با شینتوی زیارتگاهی سروکار داشتند؛ این تشکیلات سه‌گانه عبارت بودند از انجمن ملی روحانیان زیارتگاه‌ها(جینگی کایی)[5] انیستیتوی تحقیقاتی متون کلاسیک ژاپنی(کوتن كویكوشو)[6] و انجمن حامیان زیارتگاه بزرگ(جینگو هوسائی کایی)[7] اما این سازمان‌ها با فرد فرد افراد ارتباط داشتند و خود زیارتگاه‌ها به عنوان نهادی عضو آن‌ها نبودند و در مقابل سازمان‌ها نیز مستقیماً کاری با ادارۀ زیارتگاه‌ها و فعالیت‌های آن نداشتند.

بین زیارتگاه‌های شینتویی مطلقاً هیچ ارتباطی برقرار نبود، حتی بین زیارتگاه‌های یک منطقه جغرافیایی خاص یا زیارتگاه‌هایی که موضوع پرستش واحد داشتند. در نتیجه وقتی دستورالعمل متفقین به ناگاه کنترل و نظارت دولت را لغو کرد، هیچکس فکر و نظری نداشت که حالا چه باید کرد؟

متفقین تبلیغ و ترویج شینتو را ممنوع کردند

در دستور متفقین هر گونه سرپرستی، حمایت، تبلیغ، کنترل و رواج شینتویی به دست هر نهاد دولتی یا کارمند دولت در منصب اداری به کلی قدغن بود اما هیچ اشاره‌ای به تجدید سازماندهی زیارتگاه‌ها نشد و نیروهای اشغالگر نیز هیچ توصیه و نظر خاصی در خصوص اینکه اکنون چه باید کرد نداشتند.

بدین ترتیب هر یک از یکصد و چند هزار زیارتگاه شینتویی آن زمان در سرتاسر کشور برای مدت زمانی کاملاً رها شدند بدون هیچگونه پیوند و ارتباط ارگانیک(سازمانی) و بدون هیچ‌گونه رهبری سازمان یافته‌ای. روحانیان زیارتگاه‌ها نیز مقام و مرتبه رسمی خود را از دست دادند و به شهروندان غیردولتی تبدیل شدند.
در هر صورت تا سوم فوریۀ ١٩٤٦ کلیه تشکیلات دولتی منحل شده بودند و رهبران آن‌ها مجموعۀ فراگیر جدیدی را به نام انجمن زیارتگاه‌های شینتویی «جينجا هونچو»[8] تأسیس کردند و از همۀ زیارتگاه‌های محلی در سرتاسر ژاپن دعوت کردند که به آن‌ها ملحق شوند.

همۀ معابد به استثنای معدودی از آن‌ها موافقت خود را با پیوند به این تشکیلات جدید اعلام کردند. در حدود هزار زیارتگاه به صورت مستقل باقی ماندند و در حدود دویست و پنجاه تا هم انجمن‌های کوچکتری تشکیل دادند که عمدتاً حالت گردهمایی‌های جغرافیایی داشت، از قبیل انجمن معابد جنوب «هوكايدو جینجا کیوکایی»[9] انجمن زیارتگاه کیوتو «جین جا هونكيو»[10] و انجمن زیارتگاه «کیسو میتاکه هونکیو»[11] در نطقهٔ ناگانو.

از میان زیارتگاه‌هایی هم که به کلی مستقل مانده‌اند تنها شانزده زیارتگاه مهم و بزرگ بود که مثل قبل زیر نظر دولت مرکزی قرار داشتند. از این قرار به خوبی دیده می‌شود که در دوران پس از جنگ جهانی دوم، زیارتگاه‌های شینتویی در حفظ وحدت و یکپارچگی خویش از بعضی از تشکیلات دینی دیگر موفق‌تر بوده‌اند.
مدیریت انجمن زیارتگاه‌های شینتویی را هیأتی مشاور به عهده دارد که از نمایندگان چهل و شش انجمن منطقه‌ای «جینجا چو»[12] تشکیل شده‌اند. این هیأت از بین خود دبیری اجرایی انتخاب می‌کند که مسؤول تمام تصمیمات و سیاستگذاری‌های مهم است. دفتر مرکزی انجمن شش بخش دارد که هر کدام فعالیت‌های خاص خود را انجام می‌دهند؛ دبیرخانه مالی، مدیریت عمومی، آموزش، تحقیق و بررسی و کمک متقابل این مرکز در «واکاگی ـ چو- شیبویا ـ کو»[13] شهر توکیو قرار دارد.

«نوبوسوکه تاکاتسوکاسای مکرم»[14] روحانی اوّل زیارتگاه میجی اولین رئیس این انجمن بود. «یوکیتادا ساساکی»[15] روحانی اصلی قبلی معبد بزرگ ایسه جانشین وی شد.
خانم «فوساكا كيتاشیر اکاوا»[16] روحانی بلندمرتبه زیارتگاه ایسه رئیس آن است که تا ماه ژوئن سال ۱۹۵۸ تعداد ٧٩٤٥٧ زیارتگاه شینتویی عضو این انجمن شده‌اند. این رقم تعداد زیارتگاه‌های جداگانه نیست بلکه تعداد مجموعه اعضا است. چون در بعضی از موارد یک عضو انجمن مرکب از چندین زیارتگاه است.
زیارتگاه‌ها در سطح محلی به دست کشیشان و کمیته‌هایی مرکب از نمایندگان اعضا زیارتگاه اداره می‌شوند. معابد معمولاً به عنوان اشخاص حقوقی مذهبی ثبت می‌شوند. آن‌ها مالک زمین و ساختمان زیارتگاه هستند و مخارج خود را از طریق هدایای خصوصی به معبد و نذورات افراد تأمین می‌کنند.
این انجمن با دانشگاه کوکوگاکوئین[17] تنها انیستیتوی شینتویی تحصیلات عالی در ژاپن پیوند نزدیکی دارد و به اتحادیه ادیان ژاپن(نیهون شوکی رنمئی)[18] نیز وابسته است. نشریۀ جینجا شینپو نیز خبرنامۀ مستقل هفتگی است که کم و بیش به صورت سخنگوی غیررسمی شینتوی زیارتگاهی در آمده است.

[1] . Popular Shinto

[2] . Shrine System

[3] . Grand Shrine of Ise

[4] . State Shinto

[5] . National Association of Shrine Priests (Jingi Kai)

[6] . Research Institute for the Japanse Classics (Koten Kokyu sho)

[7] . Grand Shrine Supporters Association (Jingu Hosai Kai)

[8] . Association Of Shinto Shrines (Jinja Honcho)

[9] . Hokkaido Jinja kyökai

[10] . Jinja Honkyu

[11] . Kiso Mitake Honkyo

[12] . Jinja-cho

[13] . Wakagi-cho, shibuya-ku

[14] . . Honorable Nobusuke Takatsukasa

[15] . Yukitada Sasaki

[16] . Fusaka Kitashirakaw

[17] . Kokugakuin University

[18] . Nihon Shūkyo Renmei

/201