دکتر حفیظه مهدیان، استاد سواد رسانه جامعهالزهرا، با توجه به اهمیت فیلم در زندگی مردم گفت: ما قصد داریم فیلمها را روشمند نقد و تحلیل کنیم. اما پیش از آن باید بررسی کنیم که فیلم چه جایگاهی در جامعه ما دارد؟ سوال اول این است که چرا میخواهیم فیلم را فهم کنیم؟ و سوال دوم اینکه چه چیزی از فیلم میخواهیم فهم کنیم؟
وی در ادامه افزود: وقتی ما پدیدهی فرهنگی را میبینم، باید آن را فهم کنیم و خط و ربطهای آن را بررسی کنیم. ببینیم که ریشههای پدیده چیست و علتها و پیامدهای آن را استخراج کنیم. از همه مهمتر نظریهای است که پشت پدیدهها پنهان است. برای مثال وقتی ما میخواهیم فیلم آواتار را نقد و تحلیل کنیم باید بدانیم اتفاقاتی که در این فیلم رخ میدهد، از چه نظریههایی استخراج شده. برای مثال بدانیم که موجوداتی عجیب، جهانی خارج از جهان انسان و جنگی که بین این دو شکل میگیرد از چه نظریههایی استخراج شده است. باید بدانیم علت ساخت این فیلم چه بوده است.
اهمیت همنشینی و جانشینی در نقد فیلم
استاد سواد رسانه جامعهالزهرا با اشاره به شیوه تحلیل همنشینی و جانشینی بیان کرد: به عنوان یک منتقد فیلم در وهله اول باید به نشانهها و معنای آنان توجه کنیم. سپس نشانههای یک فیلم را در امتداد یکدیگر و مرتبط با هم تحلیل کنیم. نشانههایی که از اول تا آخر فیلم وجود دارند، قطعاً با یکدیگر مرتبط هستند یا در یک زنجیره همنشینی و یا جانشینی چیده شدهاند.همنشینی یعنی نشانهها، پلانها، سکانسها، نمادها و همهی بخشهای فیلم به ترتیبی که کارگردان میخواهد نمایش داده میشود تا به هدف اصلی خود برسند. منتقد باید بداند که علت این ترتیب و جایگذاریهای فیلم چیست. جانشینی به معنای بازبینی دوباره بر نمادها و بررسی جایگزینها و علت انتخاب نمادهایی است که برای نمایش انتخاب شده است.
نویسنده کتاب «دین در سینمای شرق و غرب» ضمن اشاره به اهمیت نمای فیلمبرداری در تحلیل فیلم ابراز کرد: به طور خلاصه ما از نمای بسیار دور، دور، متوسط، نزدیک و بسیار نزدیک استفاده میکنیم. هر کدام از این نماها برای هدفی به کار گرفته میشوند. در فیلمهای مطرح، جهانبینی فیلم در جایجای ساخت فیلم مؤثر است. در تکتک بخشهای فیلم از جمله نما، آن مفهومی که قرار است بازنمایی بشود جای دارد. کارگردان هم با فکر بر آن مفهوم و پیادهسازی آن، فیلم را میسازد.
