روز پنجشنبه ۱۲ ذی الحجه ۱۳۱۷ برابر با ۱۳ آوریل ۱۹۰۰ و ۲۴ فروردین ۱۲۷۹ مظفرالدین شاه قاجار برای نخستین سفرش به فرنگ به همراه گروهی از اطرافیان خود از جمله علی خان ظهیرالدوله تهران را به قصد اروپا ترک کرد این دومین شاه قاجار بود که راهی مسافرت خارج از کشور می‌شد. پیش از وی ناصرالدین شاه ۳ بار چنین سفرهایی را تجربه کرده بود که در نخستین بارش به همراه صدراعظم فراماسون خود یعنی میرزا حسین خان سپهسالار در فرانسه میهمان آلفرد و فردیناند روچیلد از اعضای خاندان روچیلد و سرکردگان امپراطوری جهانی صهیونیسم شد و در جلسه‌ای با حضور روچیلدها و لرد كروميو (رئیس مدارس اتحادیه جهانی اسراییلیت موسوم به آلیانس) بنا به توصیه سپهسالار جهت اعطای آزادی‌های بیشتر به یهودیان ایران موافقت کرد که مدارس آلیانس به عنوان اولین مؤسسات صهیونیستی در ایران، شعبه‌های خود را تأسیس نمایند.
همزمانی خرید سینماتوگراف با قرارداد رویتر
در همین زمان است که امتیاز بسیار مهمی به بارون ژولیوس رویتر انگلیسی داده می‌شود که علاوه بر احداث راه‌آهن شامل استخراج همه معادن کشور و استفاده از تمام جنگل‌ها و اجازه تأسیس شعب پست و بانک و احداث خطوط تلگراف در همه نقاط کشور می‌شد. چنین امتیازی چنان بی‌سابقه بود که بعضی آن را بخشش بزرگ دانسته و پاره‌ای آن را فروش یک مملکت تعبیر کردند.(1)
در این امتیازدهی رویتر، ۵۰ هزار لیره به سپهسالار و ۵۰ هزار لیره به یحیی خان مشیرالدوله وزیر خارجه که برادر سپهسالار بود و میرزا ملکم خان سفیر ایران در لندن و مبالغی هم به دیگران از جمله شخص ناصرالدین شاه داده بود. عاقبت با مداخله ولف وزیر مختار انگلیس و تصویب شورای وزیران ایران و موافقت شاه و اتابک، امتیاز بانک و معادن به پسر او داده شد.(2)
آغاز سینمای ایران با توصیه‌های فراماسونرها
اما سفر مظفرالدین شاه قاجار به فرنگ که منجر به ورود سینماتوگراف به ایران گردید نیز با توصیه و همراهی فراماسون‌هایی همچون علی خان ظهیرالدوله صورت گرفت. محمود عرفان در صفحه ۵۵۱ سال سیزدهم مجله «يغما» دربارۀ ظهیرالدوله می‌نویسد:
«…گفتیم دو نفر از رجال دولتی به فکر افتادند شبیه انجمن‌های فراماسون‌های اروپا در ایران انجمنی ترتیب دهند. یک نفر دیگر علی خان ظهیر الدوله قاجار است که خود و پدر و جدش از
درباریان معروف بودند و همین ظهیرالدوله است که ملکه ایران، دختر ناصرالدین شاه را به زنی داشت و چون دیده بود که میرزاملکم خان چگونه در انجام مقصود کامیاب نشد و چه مواردی بود که باعث پیشرفت بدخواهان او گردید و چه گفت و گوهایی سبب مشوش شدن ذهن شاه یا شورش عامه معمولا در ایران می‌شود با تدبیر و کاردانی مقصود خود را آغاز کرد. در اول کار از
مظفرالدین شاه فرمانی گرفت که اجازه داشته باشد انجمنی به نام انجمن اخوت در تهران تأسیس کند… ظهیرالدوله که مردی روشنفکر اصلاح طلب و خواهان تجدد و مساوات بود، سعی
داشت افکار طبقه‌ای از حکمای ایرانی قرن چهارم اخوان الصفاء و افکار و عقاید صوفیان را با هم در آمیخته و با وارد کردن فراماسون‌های ایرانی در انجمن اخوت پایۀ نوینی برای توسعه فراماسونری بریزد…»(3)
با پول‌هایی که میرزا علی اصغر خان اتابک به حساب جیب ملت از روسیه قرض گرفته بود، شاه را راهی فرنگ کرد تا او با زرق و برق‌های آن دیار آشنا شده و بنا بر بی‌لیاقتی و کم‌سوادی و ساده لوحی‌اش، مسحور و مفتون دیگر مظاهر غرب گردیده و راه را برای نقشه‌ها و طرح‌های استعماری و ضدایرانی آینده هموار سازند در همین مسافرت است که شاه برای اولین بار دستگاه
سینماتوگراف را رؤیت می‌کند.
مشغول کردن شاه با سینماتوگراف و حراج کردن نفت
به این ترتیب مظفرالدین شاه دستور ابتیاع دستگاه سینماتوگراف را به صنیع‌السطنه و پسرش میرزا ابراهیم خان عکاسباشی داد تا در برگشت به ایران آن‌ها را همراه بیاورند. بنا به تصریح مورخین در زمانی که صدراعظم و مشاورین ماسون مظفرالدین شاه قاجار وی را واداشتند تا با خرید دستگاه سینماتوگراف سرگرم شود. از طرف دیگر مشغول بستن یکی از خفت‌بارترین قراردادهای طول تاریخ این سرزمین بودند تا نفت ایران را به طور رایگان در اختیار بیگانگان قرار دهند.
شاید این تراژدی همیشگی تاریخ مستعمرات بوده که شاهان و یا ملت‌ها را به آلات و اسبابی سرگرم ساخته تا حرث و نسلشان را به غارت ببرند. در سال ۱۹۰۱ میلادی / ۱۳۱۹ هجری قمری / ۱۲۸۰ هجری شمسی هم در حالی که مشاورین و معاونین فراماسون مظفرالدین شاه قاجار، او را با دستگاه سینماتوگراف سرگرم کرده بودند ویلیام ناکس دارسی انگلیسی موفق به کسب امتیاز استخراج و بهره‌برداری و لوله‌کشی نفت و قیر در سراسر ایران به مدت ۶۰ سال گردید.
امتیاز دارسی از سوی شاه اتابک میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نظام‌الدین غفاری و مهندس الممالک مهر و امضاء گردید. به نوشته سر آرتورهاردینگ نویسنده کتاب یک دیپلمات در شرق؛ نماینده دارسی در حدود ۱۰ هزار لیره به اتابک و مشیرالدوله و مهندس الممالک نقد پرداخت و سهامی معادل ۱۰هزار لیره به اتابک و ۵ هزار لیره به مشیرالدوله و ۵ هزار لیره به مهندس الممالک به عنوان تعارف تسلیم کرد.
مظفرالدین شاه اولین کارگردان ایرانی
مظفر الدین شاه دستگاه سینماتوگراف را به ایران آورد و علاوه بر میرزا ابراهیم خان عکاسباشی خود نیز با آن به فیلمبرداری و فیلمسازی مشغول شد. او عمله و اکره خود در دربار را جمع میکرد به حیاط کاخ گلستان آورده و وادارشان می‌ساخت تا در مقابل دوربین سینماتوگراف بازی کرده و حرکات مختلف انجام دهند. دستگاه سنگین سینماتوگراف را برپشت یکی دیگر سپس
از نوکران خویش قرار داده و از حرکات و بازی‌های عواملش فیلم برمی‌داشت. بعضی اوقات خود نیز جلوی دوربین رفته بر یک صندلی می‌نشست و بازی افرادش را نظاره میکرد. به آن‌ها دستور می‌داد که چگونه در مقابل دوربین سینماتوگراف ایستاده بازی کنند و ادا در بیاورند.
در واقع مظفرالدین شاه را می‌توان اولین کارگردان و فیلمساز تاریخ سینمای ایران به شمار آورد. برخی از فیلم‌هایی که شاه قاجار در آن ایام و در کاخ گلستان از عمله‌جات خود برداشت هنوز در آرشیو فیلم و عکس این کاخ موجود بوده و نشان از علاقه و استعداد او در کار با دستگاه سینماتوگراف دارد.(4)
- دکتر سید جلال الدين مدنى، جلد اول تاریخ سیاسی معاصر ایران، صص۹۹ و ۱۰۰، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ یازدهم، پاییز ۱۳۸۳.
- رهبران مشروطه، بیوگرافی اتابک، صفحه ۱۳.
- اسماعیل رایین، فراموشخانه و فراماسونری در ایران، جلد سوم، ص ۴۷۹.
- برای مطالعه بیشتر ر.ک مستغاثی، سعید، حکایت سینماتوگراف، انتشارات کیهان، ص17.
/207
