زن؛ ستون پنهان جبهۀ مقاومت
نویسنده: محمدجواد گنجه کویری
زن در میدان مقاومت؛ از حاشیهنشینی تا محور تمدنسازی
در اغلب روایتهای جنگ و سیاست، زن یا غایب است، یا در حاشیه قرار دارد؛ در بهترین حالت، به تصویر عاطفی از مادری داغدیده یا همسری صبور بسنده میشود. این روایت ناقص، نهتنها جایگاه واقعی زن را در تحولات جوامع اسلامی تحریف میکند، بلکه مانعی نظری و رسانهای برای درک نقش محوری زن در تمدنسازی مقاومت نیز محسوب میشود.
اما واقعیت میدانهای مقاومت، تصویری کاملاً متفاوت ارائه میدهد. زن در جبهه مقاومت، نهفقط پشت جبههای مهربان، بلکه در خط مقدم جهاد فرهنگی، تبیین، تربیت، پایداری اجتماعی و حتی رسانهای است. این زن، در نظام اندیشه اسلامی، نهتنها نیمهای از جامعه، بلکه نیمهساز جامعه است؛ همانطور که امام خمینی (ره) فرمودند:«از دامن زن، مرد به معراج میرود.»
از انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس، تا نبرد ۳۳ روزه لبنان، جنگ نابرابر یمن، و طوفان الاقصی در فلسطین، همواره ستون اصلی پایداری اجتماعی، تربیت نسلی، و حفظ روحیه مقاومت، زنان بودهاند. آنان با صبر، ایمان، ایثار و آگاهی، خانوادههایی مقاوم ساختهاند که فرزندان و همسرانشان در میدان شهادت و دفاع، تاریخساز شدهاند.
رهبر انقلاب در توصیف این جایگاه میفرمایند: «زن، هم میتواند با ایفای نقش مادری، انقلابی تربیت کند و هم خود بهعنوان یک عنصر مجاهد، در میدان حاضر باشد؛ و این، نقطه ممتاز زنان در جبهه مقاومت است.»
در حالی که نظام سلطه جهانی، زن را یا به کالا و ابزار تبلیغاتی فرو کاسته، یا او را از میدان تأثیرگذاری سیاسی و فرهنگی رانده است، در منظومه مقاومت اسلامی، زن نهتنها محترم، که تعیینکننده جهت و شتاب حرکت جامعه است.
بخش اول:
نقش زنان در خط مقدم پشتیبانی مردمی مقاومت
پشت جبههای که از خط مقدم مقاومتر است
در هر نبرد طولانی، آنچه از توپ و تانک مهمتر است، ارادهای است که پشت آنها ایستاده. جبهه مقاومت اسلامی در کشورهای مختلف، پیروزیهای خود را نه تنها مرهون رزمندگان خط مقدم، بلکه مدیون پشتیبانی عظیم و مردمی است که با تمام وجود، میدان را از پشت جبهه پُر و زنده نگاه داشتند. در این میان، زنان نقشی بیبدیل و ساختاریافته داشتهاند؛ نهفقط بهعنوان تدارککننده، بلکه بهعنوان نیروی مؤثر اجتماعی در تداوم و تقویت مقاومت.
۱. مشارکت زنان در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ آغاز الگو
الگوی حضور زنان در مقاومت اسلامی معاصر، با انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس تثبیت شد. زنانی که هم مادر شهید بودند، هم همسر رزمنده، هم پرستار، هم معلم، و هم مبارز فرهنگی. آنها با برپایی بیمارستانهای صحرایی، تدارک غذا و دارو، سازماندهی کمکهای مردمی، اداره خانوادههای بیسرپرست، و حضور مستقیم در آموزش و فرهنگ، پشت جبهه را به یک میدان فعال تمدنساز تبدیل کردند. حضرت آیتالله خامنهای درباره نقش زنان در دفاع مقدس میفرمایند: «زنانی که فرزندان خود را به جبهه فرستادند، آنان را تشویق کردند و خود پشتیبانی کردند، ستونهای واقعی مقاومت بودند.»
۲. زنان لبنانی؛ تکیهگاه فرهنگی مقاومت در جنوب
در جنگ ۳۳ روزه لبنان (۲۰۰۶)، وقتی رژیم صهیونیستی جنوب لبنان را زیر بمبارانهای پیدرپی گرفت، زنانی که حاضر به ترک روستاهای خود نشدند، نهتنها مقاومت را ترک نکردند، بلکه با اداره خانوادهها، تأمین نیازهای عمومی و پرستاری از مجروحان، به خط مقدم دوم مقاومت تبدیل شدند.
همچنین، در شبکههای محلی و مساجد، زنان با ایجاد حلقههای فرهنگی برای کودکان و نوجوانان، مانع فروپاشی اجتماعی در شرایط بحران شدند. «مادر شهید عماد مغنیه» (امیاسر) بهعنوان نماد زن مؤمن و مقاوم، در میان نسل جوان لبنان، الگویی زنده است.
۳. خنساءهای فلسطین؛ زنان مقاوم در خانههای محاصرهشده
در فلسطین، زن نهفقط همسر یا مادر شهید، بلکه فعال پشتیبانی، حامی مقاومت، و گاهی عضو رسمی گروههای مبارزاتی است. اصطلاح “خنساءهای فلسطین” اشاره به زنانی دارد که چندین فرزند و همسرشان را در مبارزه علیه اشغالگران از دست دادهاند، اما هرگز خم به ابرو نیاوردهاند. نمونه برجسته، ام ناصر ابوحمید است که پنج فرزندش در زندان یا شهادتاند و خودش دهههاست بهعنوان نماد ایستادگی مادران فلسطینی شناخته میشود. همچنین زنان نوار غزه، در جنگهای ۲۰۱۴، ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳، با تدارک آذوقه، اداره خانوادهها در پناهگاهها، و حتی سازماندهی اعتراضات خیابانی، روح مقاومت را در میان مردم زنده نگاه داشتهاند.
۴. زنان یمنی؛ در قلب جبهه مقاومت مردمی
در جنگ یمن، که با شدیدترین محاصره و بمباران هوایی در قرن اخیر همراه بود، زنان یمنی نقش دوچندان ایفا کردند. آنها با راهاندازی کارگاههای خانگی برای دوخت لباس رزم، بستهبندی غذا و کمکهای بهداشتی، و نیز شرکت فعال در راهپیماییها، اجتماعات سیاسی، و جلسات قرآنی و انقلابی، به پشتوانهای ماندگار برای مقاومت تبدیل شدند.
رهبر انقلاب در تجلیل از ملت یمن فرمودهاند: «در کشوری که زیر بمباران است، زن و مرد، کوچک و بزرگ، در میدان هستند؛ این یک الگو برای جهان اسلام است.» در گزارشهایی که از مناطق شمال یمن منتشر شده، بهوضوح دیده میشود که زنان در کنار مردان، حتی مدیریت نهادهای مردمی را در شرایط جنگی بر عهده دارند.
۵. جهاد اقتصادی زنان؛ تأمین پشت جبهه با نان و ایمان
در تمامی این کشورها، زنان با تحمل سختیهای اقتصادی، قناعت در زندگی روزمره، و بخشش داراییهای اندک خود، نقشی غیرقابل انکار در تأمین مالی مقاومت داشتهاند.
زنان لبنانی و یمنی در بازارهای محلی محصولات خانگی تولید کرده و سود آن را به جبهه مقاومت اختصاص دادند. مادران فلسطینی در مراسم عزا و جشن، به جای اسراف، کمکهای مردمی را برای جهاد اختصاص دادند. این روحیه جهاد اقتصادی، با هیچ سازوکار دولتی جایگزینپذیر نیست.
بخش دوم:
زن، عنصر مؤثر در جهاد فرهنگی و رسانهای مقاومت
روایتگر حقیقت، راوی حماسه
در نبردهای قرن بیستویکم، میدان جنگ دیگر تنها به گلوله و تفنگ محدود نیست؛ روایت، تصویر، و رسانه، خود به یک سلاح استراتژیک تبدیل شدهاند. در چنین فضایی، حضور زنان در جبهه فرهنگی و رسانهای مقاومت، نهفقط مکمل، بلکه مؤلفهای کلیدی در پیروزیهای میدانی بوده است. زنانِ روایتگر، در میدان جنگ نرم، از سنگرهای خانه، استودیو، رسانههای محلی، شبکههای اجتماعی، و حلقههای تربیتی، نبردی هوشمندانه برای تثبیت حقیقت، افشای چهره دشمن، و حفظ هویت مقاومت را هدایت میکنند.
۱. زنِ راوی؛ حامی جهاد تبیین از متن زندگی
در بسیاری از کشورهای مقاومت، زنان با تولید محتوا، روایت خاطرات شهدا، انتشار فیلم و صوت از میادین نبرد، و مشارکت در تولید رسانههای مقاومت، سهم برجستهای در جهاد تبیین داشتهاند. نقش آنان فراتر از اطلاعرسانی، و در واقع، تثبیت «معنای مقاومت» در ذهن نسل جدید و جهانیان است.
بهعنوان نمونه:
- در لبنان، صدها زن با تولید کلیپهای میدانی، مستندهای کوتاه، و محتوای آموزشی در رسانههای مقاومت فعالاند.
- در غزه، بسیاری از خبرنگاران صحنههای بمباران و شهادت، زنان شجاعی چون هند شحاده و نور عبدالله بودهاند.
- در یمن، زنانِ تدوینگر، نریتور، یا خبرنگار رسانههایی چون «المسیره»، صدای ملت مظلوم خود را به جهان رساندهاند.
۲. زنان خبرنگار در میدان خطر؛ صداهای خاموششده حقیقت
یکی از جلوههای خاص جهاد رسانهای زنان، حضور در میدان خطر بهعنوان خبرنگار یا امدادگر-راوی است. نامهایی چون:
- رُزان النجار (پرستار فلسطینی که هنگام کمکرسانی هدف گلوله مستقیم صهیونیستها قرار گرفت)
- شیرین ابو عاقله (خبرنگار مسیحی الجزیره که در کرانه باختری توسط تکتیرانداز صهیونیست شهید شد)
…تنها نمونههایی از زنانیاند که با روایت عینی و بیپرده از جنایتهای دشمن، هویت رسانهای مقاومت را بهمثابه میدان شهادت و مجاهدت معنا کردند.
۳. زنان در تولید ادبیات مقاومت؛ شعر، داستان، خاطره، مداحی
زنان مقاوم، در کنار حضور رسانهای، فرهنگ مقاومت را نیز با قلم، زبان و هنر خود پرورش دادهاند. در ایران، خاطرهنویسی از همسران و مادران شهدا، ادبیات داستانی مقاومت، و شعرهای آیینی، نقش مهمی در نهادینهسازی گفتمان ایثار و دشمنشناسی داشته است.
در لبنان و فلسطین نیز، زنان شاعر و نویسنده با خلق ادبیاتی سرشار از سوز، شعور و شور، نسلی را پرورش دادند که مقاومت را نهفقط وظیفه، بلکه افتخار وجودی میداند.
۴. جهاد روایت در فضای مجازی؛ زن، نیروی نرم خط مقدم
با گسترش شبکههای اجتماعی، زنان بسیاری از کشورهای اسلامی، بهویژه از لبنان، ایران، یمن و فلسطین، در فضای مجازی خط مقدم جهاد روایت را به دست گرفتند:
- انتشار تصاویر شهدا، کلیپهای معنوی، تحلیلهای سیاسی و اعتقادی
- پاسخ به شبهات جریان غربگرا و صهیونیستی
- مدیریت کمپینهای جهانی در افشای جنایات اسرائیل و آمریکا
- حمایت از خانوادههای شهدا و آزادگان با روایتسازی تأثیرگذار
زنان با ادبیاتی لطیف، اما پرمغز، توانستهاند در جنگ ترکیبی رسانهای، قلبها را با مقاومت پیوند دهند.
۵. نقش زنان در جهاد فرهنگی تربیتی؛ کلاس، مسجد، خانواده
زنانی که با اداره کلاسهای قرآنی، جلسات تربیتی نوجوانان، حلقههای معرفتی و همایشهای زنانه، هویت مقاومت را از سنین کودکی نهادینه کردند، در واقع پرچمداران جهاد فرهنگیاند. آنها با حضور در مدارس، مساجد، دانشگاهها و مراکز فرهنگی، مقاومت را از میدان شعار به میدان سبک زندگی کشاندهاند.
در یمن و لبنان، بسیاری از حلقات فرهنگی نوجوانان در شرایط جنگ، توسط زنان مدیریت میشود؛ و در ایران، پایگاههای بسیج خواهران، مجموعههای مطالعاتی و تربیتی مادران شهدا، قلب تپندهی تبیین فرهنگیاند.
بخش سوم:
زن مؤمن مجاهد؛ تربیتکننده نسل مقاومت
مقاومت از گهواره آغاز میشود
در منظومه اسلامی، زن تنها یک نقش فردی یا احساسی ندارد؛ بلکه نقشی تمدنی، هویتی و تاریخی بر دوش او نهاده شده است. هیچ تحول بزرگی در تاریخ اسلام رخ نداده، مگر آنکه زن در بطن آن، معمار نسلها بوده است. اگر مردان در میدان شمشیر زدهاند، این زنان بودهاند که ایمان، غیرت، صبر و فهم دشمن را در دل و ذهن نسلها کاشتهاند.
در جبهه مقاومت اسلامی، زن نهتنها عامل بازتولید انسانی، بلکه بازتولید فرهنگی و ارزشی مقاومت است. او با تربیت فرزند، اداره خانه، انتخاب سبک زندگی، و آموزش مفاهیم ایمانی و جهادی، بذر مقاومت را در نسل جدید میکارد؛ از گهواره تا دانشگاه.
۱. زنِ مادر؛ سنگر اول جهاد تربیتی
نقش مادر، فقط محبت و پرورش جسمی نیست؛ مادر، معمار جهانبینی فرزند است. مادران شهدا، از ایران تا لبنان، از فلسطین تا یمن، فرزندان خود را نه با نفرت، که با فهم، نه با تحقیر دشمن، که با شناخت دشمن، و نه با شعار، که با باور عمیق به وعده الهی تربیت کردهاند. شهید عماد مغنیه، شهید محمد الدره، شهید قاسم سلیمانی و هزاران شهید دیگر، محصول زنانی هستند که صبر را در آغوش، و شهادت را در تربیت معنا کردهاند.
رهبر انقلاب اسلامی میفرمایند: «مادران شهدا، تربیتکنندگان انسانهاییاند که جامعه را عوض کردند. این از بزرگترین افتخارات زن مسلمان است.»
۲. تربیت غیرت، آگاهی، ایمان؛ نقشه راه مادران مقاومت
زن مسلمان مقاوم، تنها به آموزش نماز و روزه بسنده نمیکند. او با کلام و عمل، فرزندش را با مفاهیم استکبار، عزت، فلسطین، مقاومت، خیانت حاکمان غربزده، و توکل بر خدا آشنا میکند. در خانهای که مادر در آن درباره شهدا سخن میگوید، دعای عهد پخش میشود، تصاویر مسجدالاقصی و رهبران مقاومت دیده میشود، و فرزند میآموزد که دنیا همهچیز نیست؛ چنین خانهای، اولین پایگاه مقاومت است.
۳. زن، حافظ هویت خانواده مقاوم
خانواده در عصر جنگ ترکیبی، مهمترین سنگر فرهنگی است. دشمن، با نفوذ به خانهها، سبک زندگی، پوشش، روابط، ذائقه رسانهای و الگوهای رفتاری را تغییر میدهد. زن در مقام همسر، مادر، خواهر و دختر، مرزبان این سنگر است. زن مقاوم، با حفظ حیا، ادب، متانت، پوشش اسلامی، مصرف فرهنگی هوشمندانه، و انتخاب مسئولانه در سبک زندگی، از فروپاشی هویت اسلامی-انقلابی خانواده جلوگیری میکند.
۴. مدارس و مساجد زنانه؛ کانونهای تربیت نسل مقاوم
در کشورهایی مانند لبنان و یمن، مدارس دخترانه و زنانه با محور مقاومت فعالاند. زنانی که در این مراکز فعالیت میکنند، نهتنها آموزش میدهند، بلکه فضای فرهنگیِ مقاومت را بازتولید میکنند.
در ایران، معلمان زن، مربیان پرورشی، حلقههای مطالعاتی دخترانه و مجموعههای فرهنگی خواهران، نقش کلیدی در تربیت نسل مؤمن و جهادگر دارند. حضور زنان در هیئتها، حلقات قرآنی، اردوهای جهادی، و روایتگری، چهرهای نوین از زن مؤمن انقلابی ترسیم کرده است.
۵. زن در دوره بیداری اسلامی؛ نسلساز تمدن آینده
در دهههای اخیر، پس از شکلگیری جریان مقاومت منطقهای، نسل جدیدی از زنان در جوامع اسلامی ظهور کردهاند؛ زنانی که دیگر تنها “منتظر مردان” نیستند، بلکه خود آغازگرند، تحلیلگرند، میداندارند، و سازندهاند.
نسلی از دختران و مادرانی که:
- فرزندان خود را برای شهادت آماده میکنند
- دغدغه فلسطین را به فرزندان دبستانی منتقل میکنند
- بین سبک زندگی اسلامی و مقاومت پیوند میزنند
- از جهاد روایت گرفته تا جهاد علمی، خود را مسئول میدانند
این نسل، گامبهگام، «امت اسلامیِ مقاوم» را از زمین بلند کرده و به تمدن نوین اسلامی نزدیکتر کرده است.
بخش چهارم:
الگوهای زنانه در جبهه مقاومت
بازشناسی چهرههای تمدنساز؛ زنانی فراتر از زمانه خود
تا زمانی که مفاهیم مقاومت، ایثار، بیداری و مبارزه، در سطح کلی و بیچهره باقی بمانند، توان اثرگذاری عمیق در وجدان عمومی ندارند. اما هنگامیکه این مفاهیم با نام، چهره و سیره زنان مقاوم گره میخورد، به الگوهایی الهامبخش تبدیل میشود؛ الگوهایی که نهفقط جامعه خود، بلکه نسلهای دیگر را نیز تحتتأثیر قرار میدهند.
در ادامه، چند نمونه از زنان برجسته جبهه مقاومت را بررسی میکنیم که با صبر، عقلانیت، ایمان و کنشگری چندبُعدی، نقش تمدنساز ایفا کردهاند.
۱. امیاسر مغنیه؛ مادر سه شهید، نماد صبر و بصیرت
مادر شهید عماد مغنیه، فرمانده ارشد حزبالله، و دو فرزند شهید دیگر، نماد مادران مقاوم لبنان است. او در وصایایش، فرزندان را به «پایداری تا نابودی اسرائیل» دعوت میکند و پس از شهادت فرزندش، همچون کوه ایستادگی میکند.
او نهتنها یک مادر شهید است، بلکه مربی نسلهای جهادی در جنوب لبنان بوده؛ و از تأثیرگذارترین زنان مؤمن در بدنه حزبالله و ساختار فرهنگی آن بهشمار میرود.
۲. رُزان النجار؛ پرستار جوان فلسطینی، شهید در لباس خدمت
رُزان، پرستار ۲۱ساله فلسطینی در نوار غزه، در جریان امدادرسانی به مجروحان، با گلوله مستقیم رژیم صهیونیستی شهید شد. صحنه شهادتش، جهان را تکان داد و نشان داد که حتی در لباس درمان، زن مقاوم، هدف دشمن قرار میگیرد.
شهادت او، تصویری جهانی از جنایت صهیونیستها و ایثار زنان فلسطینی ارائه داد و الهامبخش دهها هزار دختر فلسطینی و عرب در عرصههای خدمت، آموزش و مقاومت شد.
۳. شیرین ابو عاقله؛ صدای حقیقت در رسانه سکولار
خبرنگار مسیحی فلسطینی، که با سابقهای طولانی در پوشش فجایع رژیم صهیونیستی، نهایتاً در سال ۲۰۲۲ به ضرب گلوله صهیونیستها شهید شد. او با وجود غیرمسلمان بودن، به دفاع از مظلومیت ملت فلسطین برخاست و نشان داد مقاومت، مرز دینی ندارد بلکه مرز انسانی دارد. شهادت شیرین ابو عاقله، نماد پیوند زن، رسانه و حقیقت در مسیر بیداری جهان اسلام شد.
۴. امناصر ابوحمید؛ خنساء فلسطین، مادر پنج مبارز زندانی
امناصر، مادر پنج اسیر فلسطینی است که فرزندانش از دههها پیش در زندانهای رژیم صهیونیستیاند. او بارها بازداشت شد، خانهاش ویران گشت، اما ایستاد. سخنان او در مراسمهای عمومی فلسطینیها، به الهامبخش زنان جوان در جهاد و پایداری تبدیل شده است. او در نگاه مردم غزه، خنساء زمانه است؛ زنی که بهجای ناله و سکوت، لب به فریاد حق گشود.
۵. زنان ایرانی دفاع مقدس؛ الگوهای گمنام ولی تأثیرگذار
در ایران، چهرههایی مانند:
- مرضیه دباغ: مبارز سیاسی، زندانیشده در ساواک، همراه امام به پاریس
- مریم فرهانیان: معلم شهید، الگویی از جهاد تربیتی
- صدیقه رودباری: همسر شهید، راوی حماسهها و فعال در جهاد روایت
نمونههایی هستند که بین زن سنتی و زن انقلابی، پل زدهاند و هویت زن مسلمان ایرانی را شکل دادهاند.
۶. زنان یمنی؛ پرچمداران مقاومت گمنام
زنان یمنی در طول جنگ تحمیلی، چنان مقاوم ظاهر شدند که رهبر انقلاب آنها را «الگوی امت اسلامی» خواندند. بسیاری از آنها بیسروصدا، در کارگاههای پشتیبانی، نشستهای فرهنگی، رسانههای محلی و صفوف تظاهرات حاضر بودند. اگرچه کمتر شناختهشدهاند، اما بدون حضور زنان، جبهه مردمی انصارالله هرگز پایدار نمیماند.
۷. مقایسه با زن در فرهنگ مصرفی و نمایشی غرب و اعراب وابسته
در برابر این الگوهای نورانی، زن در فرهنگ عربی غربزده و تمدن غربی، یا به ابزار جنسی تبدیل شده، یا به عروسک سیاسی. در دربار سعودی، زن تنها در حد زیبایی، مُد، رقابت با مردان و حضور نمادین در سیاست تعریف میشود؛ اما در جبهه مقاومت، زن نه نماد، بلکه فرمانده فرهنگی است.
الگوهای زنانه مقاومت، صرفاً شخصیتهای نمادین یا احساسی نیستند؛ آنها شخصیتهای تمدنسازند. زنانی که در سکوت رسانهها، اما در فریاد تاریخ، خانه، رسانه، میدان و مدرسه را به سنگر مقاومت تبدیل کردند.
آنان، صدای خدا در عصر تکنولوژیاند؛ سکوتشان از فریاد دشمن بلندتر است؛ و نامشان در قلب امت اسلامی، از کاخهای غرب و نخبگان فاسد ماندگارتر.
دیدگاهتان را بنویسید