جن در سینمای هالیوود با نگاهی به فیلم‌های جیمز وان

سال‌ها است جن و شیطان سوژۀ فیلمسازی در هالیوود است، تا جایی که در این فیلم‌ها به وضوح جن همان‌گونه که در واقعیت و علوم غریبه وجود دارد، به تصویر کشیده می‌شود، گویی که سازندگان این نوع فیلم‌ها با جنیان ارتباط داشته، انواع و اقسام آن را می‌شناسند و برای هر نوع و شکل آن عینا فیلم‌هایی می‌سازند.

در بیشتر این آثار که می‌توان مهم‌ترین مبدأ آن را فیلم جن‌گیر(The Exorcist) دانست، جنیان و شیطان به شدت قدرتمند به تصویر کشیده می‌شوند تا جایی که به راحتی می‌توانند انسان‌ها را به قتل برسانند، آن‌ها را از موهایشان گرفته و روی زمین بکشند، در حالی که در واقعیت اگر انسانی خود خطایی نکرده باشد و وادی جنیان را به روی خود باز نکرده باشد، جنیان هیچ کاری با او نخواهند داشت، اما در این نوع فیلم‌ها با قدرتی اغراق شده از طرف شیاطین روبرو هستیم که قربانیان خود را یکی پس از دیگری به قتل می‌رسانند.

با آنکه ماجراهای جن و پریان بیشتر ریشه در داستان‌های شرقی مانند هزار و یک شب دارد و زاییدۀ فرهنگ‌های شرقی است، اما هالیوودی که در بستر مادی‌گرایی و و اومانیسم رشد کرده، جن و شیطان را به عنوان مهم‌ترین سوژۀ خود برای ساخت فیلم‌ها قرار داده است تا جایی که برای خود جناب شیطان و همچنین فرشتگان مختلف می‌توان آثار بسیار متعددی در سینمای هالیوود پیدا کرد که البته بسیاری از آنان به قول مرحوم استاد محمدحسین فرج‌نژاد با هدف تنزل و تقلیل‌گرایی ساخته می‌شود، به این نحو که مفاهیم فرشتگان، خدا، بهشت و جهنم و حتی شیطان به سطح بسیار پایینی تقلیل داده شوند

البته دستۀ خاصی از فیلم‌ها نیز که امکان معرفی آنان به صورت جزئی نیست، با قصد تمسخر و توهین به خداوند و فرشتگان مقرب البته ضد قرائت مسیحی ساخته می‌شود، در چند سریال‌ انیمیشینی بزرگسالان که با حضرت مسیح شوخی‌های جنسی توهین‌آمیز می‌شود یا در فیلمی اروپایی خداوند به شکل یک پیرمرد عصبی عرق‌خور تصویر شده، در فیلمی هالیوودی که فرشتۀ مردی به زنی عشق پیدا می‌کند و تبدیل به انسان می‌شود تا با او زندگی کند یا سریالی با نقش اول شیطان که در آن فرشتۀ مقرب الهی با شیطانی رابطۀ نامشروع دارد. باید هم هالیوود و کارگردان اروپایی جرأت ساخت چنین فیلم‌هایی داشته باشند، آن هم با وجود پاپی که خود حامی لواط و لواط‌کاران است و از آنان حمایت می‌کند.

همانطور که تعداد فیلم‌هایی که هالیوود برای پیامبران و حتی امام زمان مسلمانان ساخته، بیشتر از سینمای مسلمانان است، تعداد فیلم‌هایی که او دربارۀ شیطان و جن و فرشتگان ساخته خیلی خیلی بیشتر از ساخته‌های مسلمانان است، شاید در ایران تنها «سریال او یک فرشته بود» یا «ملک سلیمان» را یادمان بیاید که البته قرائت این فیلم‌ها نیز، دست کمی از اسطورۀ شیطان قدرتمند سینمای هالیوود ندارد.

نگاهی به آثار جیمز وان؛ خدمتگزار جن در سینمای هالیوود

یکی از کارگردانان و سازندگان مهم در این عرصه، جیمز وان(James Wan) کارگردان مالزیایی است که اثر مشهور احضار(The Conjuring) و همچنین اره(Saw) ساخته‌های او هستند. هر دوی این فیلم‌ها، فیلم‌های موفقی بودند تا جایی که فیلم اره که حدود 1 میلیون دلار بودجه داشت بیش از 100 میلیون دلار فروخت، یعنی صدبرابر بودجۀ اولیه فیلم فروش رفت و پس از آن مجموعه فیلم‌هایی در ادامۀ داستان از آن‌ ساخته شد. با توجه به مطلب جن و شیطان در هالیوود و تقسیم‌بندی فیلم‌های ترسناک، مجموعه‌ فیلم‌های اره در دستۀ فیلم‌های اسلشر و مجموعه فیلم‌های احضار در دستۀ فیلم‌ها جن‌گرا و شیطانی است.

فیلم احضار(The Conjuring 2013)

جیمز وان در اثر احضار  زن و شوهر مسیحی به نام اِد و لورین وارن را به تصویر می‌کشد که در واقع آن‌ها متخصص مسائل ماوراء الطبیعه هستند. آنچه باعث ترس بیشتر مخاطب در مجموعه فیلم‌های احضار می‌شود، این است که فیلم ادعا می‌کند بر پایۀ ماجرای واقعی ساخته شده است و در انتهای فیلم تصاویر خانوادۀ جن‌زده و این دو متخصص نمایش داده می‌شود اما روشن است که ما با ماجراهای اغراق‌شده روبرو هستیم. هر کسی که با ساختار سینما و فیلمنامه آشنایی داشته باشد به خوبی می‌داند که صرفا یک واقعه را نمی‌شود تبدیل به فیلم کرد و برای جذابیت و ساخت ساختار سه‌پرده‌ای و شخصیت‌پردازی و به طور کل مقتضیات عناصر داستان، باید مطالبی غیرواقعی و تخیلی و ساختگی به فیلم اضافه شود.

داستان احضار در واقع پایۀ مجموعه فیلم‌های پرطرفدار آنابل(Annabelle) نیز هست که تا به حال سه قسمت از آن‌ ساخته شده است، آنابل عروسکی با ظاهر ترسناک و البته بر خلاف عروسک واقعی که ادعا می‌شود عروسکی متصل به موجودی شیطانی است که هر گاه در کنار افرادی قرار بگیرد باعث آسیب‌های ماورایی به آن‌ها می‌شود، اد و لورین این عروسک را در اتاقی نگهداری می‌کنند که در آن پر از اشیای شیطانی است.

در داستان این فیلم اد و لورین در حال بررسی پروندۀ آنابل هستند که دو دختر به نام‌های دبی و کامیلا درگیر آن شده‌اند و هر قدر عروسک را بیرون می‌اندازند عروسک برمی‌گردد. در نهایت اد و لورین آن‌ها را نجات می‌دهند و توضیح می‌دهند که این عروسک در واقع مجرایی برای اتصال یک جن به آن بوده که قصد تسخیر آن‌ها را داشته است. البته این موضوع که عروسک و مجسمه می‌تواند باعث مشکلات ماورایی شود واقعیت داشته و شاید یکی از حکمت‌های حرمت مجسمه‌سازی همین باشد.

در ادامۀ داستان اد و لورین به کمک خانواده‌ای در رودآیلند، هریس ویل می‌روند که پنج دختر به نام‌های ندریا، نانسی، کریستین، سیندی و آوریل دارند. پدر و مادر خانواده یعنی راجر و کارولین از لورین‌ها کمک می‌خواهند و آن‌ها برای کمک به سراغشان می‌آیند. لورین وارن یعنی خانم متخصص امور ماورایی البته توانایی روشن‌بینی در فیلم دارد، به این معنا که می‌تواند مسائل غیبی را که دیگران از فهمشان عاجز هستند ادراک کند و او تشخیص می‌دهد که موجودات شیطانی به این خانواده چسبیده‌اند.

کلیشه‌های فرمی فیلم‌های ترسناک

هر شب رأس ساعت 3:07 دقیقه سر و کلۀ شیاطین پیدا می‌شود و خانواده را دچار مشکلاتی می‌کنند، مطابق معمول فرم فیلم‌های ترسناک دختران باید موهای بلند و لخت داشته باشند و شبیه فیلم مشهور حلقه(The Ring) لباس خواب سفیدی هم به تن داشته باشند، این همان فرمی است که در فیلم جن‌گیر نیز با آن روبرو بودیم. ساختار این فیلم‌ها با وجود موسیقی‌های ترسناک که اگر روی یک انیمیشن مثل باب‌اسفنجی هم گذاشته شود ترسناک می‌شود با غافل‌گیری‌هایی برای ترساندن مخاطب همراه است.

یکی از کلیشه‌های داستان‌های فیلم ترسناک که البته در فضای مجازی نیز سوژۀ خنده و ساخت میم شده این است که همیشه در این داستان‌ها، خانه‌ای که در آن چندنفر خودکشی کرده و خود را حلق‌آویز کرده‌اند یا کودکی را بهش تجاوز کرده و سوزانده‌اند، پدر خانواده می‌رود دقیقا روی همان خانۀ ارزان‌قیمت دست می‌گذارد و بعد کل خانواده درگیر می‌شوند. در این نوع فیلم‌ها اگر خانه‌ای که قرار است مسائل ماورایی در آن رخ دهد در نداشته باشد، گویا باید ساخت فیلم متوقف شود، چرا که جنیان در این فیلم‌ها مثل فامیل دور درگیر «در» هستند، دری که همیشۀ خدا صدای قیژ قیژ می‌دهد را آرام باز می‌کنند و بعد هم تَقّی آن را محکم می‌بندند.

درونمایۀ فیلم احضار

تنها وجهۀ مثبت فیلم احضار این است که بالاخره متخصصان ماوراء الطبیعه مسیحی با کمک کلیسا و آب مقدس بالاخره توانایی شکست جن را دارند اگرچه باز هم جن به طور کامل می‌تواند کارولین مادر خانواده را تسخیر کند و در ارادۀ او تأثیر بگذارد و بیش از حد قدرتمند نشان داده شود. تسخیر شدن انسان از طرف جن و بروز کبودی‌هایی روی بدن نیز موضوعی بر اساس واقعیت است اما اینکه بی‌جهت این اتفاقات رخ بدهد، کاملا غیرواقعی است.

در ضمن مطابق داستان فیلم کسی که در جسم مادر خانواده حلول می‌کند یک جن نیست، بلکه روح جادوگری پلید است که نوزاد خود جلوی شومینه برای شیطان قربانی کرده و در همان ساعت 3:07 خودکشی کرده است که این موضوع، موضوعی غلط و غیرواقعی است و ارواح توانایی انجام چنین کاری را ندارند.

در فیلم احضار نمایش داده می‌شود که درخواست از کلیسا برای مراسم جن‌گیری رد می‌شود به این دلیل که اعضای خانوادۀ پرون جزو کلیسای کاتولیک نیستند و در نهایت خود اد وارن به تنهایی با کمک اب مقدس و خواندن کتاب مقدس مراسم جن‌گیری را انجام می‌دهد و در لحظۀ آخر که کارولین قصد کشتن فرزندش را دارد، لورین وارن با صدا زدن اسم روح جادوگری که در جسم مادر خانواده رفته، او را منصرف می‌کند و مراسم جن‌گیری به اتمام می‌رسد.

درونامۀ اصلی فیلم احضار قدرتمند نشان دادن جن و شیطان و ارواح شیطانی است که می‌توانند در جسم انسان حلول کرده، آن‌ها قدری قدرت دارند که اجازۀ خارج شدن کارولین مادر خانواده را از خانه نمی‌دهند، دختر خانواده را از مو روی زمین می‌کشند و اگر چه در نهایت مسیحیان پیروز می‌شوند، اما فیلم به مخاطب می‌گوید که با توجه به واقعی بودن داستان، باید از جن و شیطان ترسید.

این نوع فیلم‌ها اگر هیچ وجهۀ ماورایی هم نداشته باشند، به تنهایی با ترس و استرس زیادی که به مخاطب وارد می‌کنند، در صورت تکرار و تداوم می‌توانند آن‌ها را به ورطۀ مشکلات روحی و روانی کشیده و آرامش را از آن‌ها بربایند، کما اینکه برخی مخاطبان در فضای اینستاگرام به تأثیر منفی این فیلم‌ها چه در عرصه روانی و چه در زمینۀ ماورایی اشاره کرده‌اند که دو تا از این نظرات را می‌توانید ببینید.

فیلم‌های مستندگونه، رکورددار فروش ژانر ترسناک

تسخیر انسان به دست جن در فیلم‌های مختلفی به تصویر کشیده شده است، مجموعه فیلم‌های فعالیت فراطبیعی(2007 Paranormal Activity) نیز از همین دسته هستند. قسمت اول این مجموعه فیلم به رکورد عجیبی در گیشه دست پیدا کرد، چرا که این نوع فیلم اصلا به لحاظ فرمی، فیلمبرداری شبیه مستند داشت، با آنکه قسمت اول این فیلم 15هزار دلار بود اما بیش از 193میلیون دلار فروش داشت. در قسمت اول این فیلم نیز زنی کم‌کم تسخیر می‌شود بیش از آنکه داستانی ببینیم، با مجموعه تصاویری شبیه مستند روبرو هستیم و حس ترس بیشتر پیشبرنده است.

نمونۀ مشابه دیگر فیلم پروژۀ جادوگر بلر(The Blair Witch Project 1999) است که با 60هزار دلار بودجه، فروش 248میلیون دلاری داشت. این فیلم نیز دربارۀ سه مستند‌ساز است که می‌خواهند به کلبه‌ای که در آن کودکانی به قتل رسیده بروند اما در نهایت خودشان دچار مشکلات ماورایی می‌شوند. در واقع نمایش این دو فیلم در قالبی شبیه به مستند و با این داستان که این فیلم‌ها پیدا شده‌اند، باعث می‌شد مخاطب را به فکر فرو ببرد که نکند این صحنه‌ها واقعی باشند. چه در اثر احضار و چه در این دو اثر تمام تلاش سازندگان این است که ماجرا را طوری روایت کنند که انگار عین واقعیت است تا بیشترین تأثیر را روی مخاطب بگذارند.

آن‌ها شبیه صحنه‌های بازی مورتال کامبت(Mortal Kombat) که البته یکی از فیلم‌هایی که جیمز وان تهیه‌کنندۀ آن بوده و به همین نام است، تلاش خود را می‌کنند با صحنه‌های شدیدا واقع‌گرا انسان را سلاخی کنند چیزی که بیشترین تأثیر منفی روانی را روی مخاطب می‌گذارد، همان چیزی که در مجموعه فیلم‌های اره دقیقا با آن روبرو هستیم.

در قسمت‌های بعدی دربارۀ آثار جن‌گرا بیشتر خواهیم نوشت.

وَأَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا

و اینکه مردانی از بشر به مردانی از جنّ پناه می‌بردند، و آن‌ها سبب افزایش گمراهی و طغیانشان می‌شدند!(جن/6)

/201

 جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما جن در سینما