مقدمه و کلیات نقد انیمه سوزومه

انیمه سوزومه آخرین اثر «ماکوتو شینکای» انیمه‌ساز ژاپنی در سبک فانتزی به نویسندگی و کارگردانی او است. این انیمه در 11 نوامبر 2022 در ژاپن و در بهار سال بعد در خارج از کشور ژاپن اکران شد.

این فیلم هشتمین انیمیشن ماکوتوشینکای است و سومین فیلمی است که مضامین فاجعه را در بر می‌گیرد. دو فیلم دیگری که ماکوتو شینکای با موضوع فاجعه تهیه کرده است نام تو(Your name 2016) و تغییرات آب و هوا با تو(Weathering with You 2019) است که با ساخت سومین فیلم به نام سوزومه مجموعا «سه‌گانۀ فاجعه» ماکوتو شینکای نامیده شد.

این فیلم بیش از 316 میلیون دلار در سراسر جهان فروخت و چهارمین فیلم پرفروش ژاپنی تمام دوران شد. مضامین آن از زلزله و سونامی توهوکو در سال 2011 الهام گرفته شده است.

کارگردان انیمه سوزومه

ماکوتو شینکای((Makoto Shinkaiکه نام اصلی او ماکوتو شین جین(Makoto Shinjin) است، کارگردان و نویسندۀ ژاپنی است که در استان ناگانو در شهر گونامی متولد شد و اکنون در توکیو زندگی می‌کند.

ماکوتو شینکای در سال 2002 پس از انتشار انیمیشن کوتاه مستقل تولید شده «صدای ستارگان» توجهات را به خود جلب کرد. او در سال 2016 انیمیشن سینمایی «نام تو» را کارگردانی کرد. او با موفقیت بعد از هایائو میازاکی دومین کارگردان انیمیشین ژاپنی شد که به باکس آفیس ده‌ها میلیارد ینی دست یافت.

انیمه سوزومه مبتنی بر تجربۀ شخصی شینکای

ماکوتو شینکای زمانی که در حال سفر به ژاپن بود تا دربارۀ کارهای گذشتۀ خود صحبت کند ایدۀ سوزومه به ذهنش خطور کرد. او گفت:«ژاپن در حال کاهش نرخ زاد و ولد و پیری جمعیت است و ما به طور فزاینده‌ای شاهد ناپدید شدن شهرها و خانه‌ها هستیم. در مورد شهر من هم همینطور. مکان روز به روز تنهاتر می‌شود، با این حال هنگام ساخت یک ساختمان، مراسم کلنگ زنی برگزار می‌کنیم و کلوچه برنجی می‌ریزیم، اما زمانی که ساختمان دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، کاری برای آن انجام نمی‌دهیم.»[1]

شینکای متوجه شد که به دلیل کاهش نرخ زاد و ولد و پیری جمعیت در ژاپن، مناطق خالی یا متروک بیشتری وجود دارد، بنابراین به فکر نوشتن داستانی در مورد«سوگواری مکان‌های متروک» افتاد.[2] . در نتیجه، فیلم به ناچار به یک فیلم جاده‌ای در مورد بازدید از مکان‌ها تبدیل شد.[3]

زلزله و سونامی توهوکو در سال 2011 به عنوان تأثیری بر مضامین فیلم عمل کرد. در حالی که انیمۀ دنباله‌دار اسم تو (Your name2016)و تغییرات آب و هوا با تو (Weathering with You 2019)  ایده‌هایی متأثر از بلایای طبیعی بودند، شینکای احساس کرد که باید به جای ادامه دادن«تأثیری را که از طریق زلزله و سونامی احساس کرد بیان کند. تا آن را به عنوان استعاره‌ای به تصویر بکشد.[4] او می‌ترسید که خاطرات مردم از این فاجعه به مرور زمان مه‌آلود شود و با به تصویر کشیدن زلزله و سونامی در فیلم یا رمانش، می‌توانست خاطرات خود را با نوجوانانی که از فاجعه بی‌خبر بودند نیز به اشتراک بگذارد.»[5]

شینکای همچنین به آثاری اشاره می‌کند که انیمه سوزومه از آن‌ها تأثیر گرفته است. این آثارعبارتند از؛ «سرویس تحویل کیکی» و «نگهبان:خدای تنها و بزرگ» و همچنین دو اثر هاروکی موراکامی نویسندۀ ژاپنی، «کافکا در کرانه» و داستان کوتاه «قورباغه توکیو را نجات می‌دهد».[6]

شینکای و کارکنانش این پروژه را از ژانویه تا مارس 2020 برنامه‌ریزی کردند. آن‌ها ساخت فیلمنامۀ فیلم را در آوریل آغاز کردند، زمانی که دولت ژاپن به دلیل ویروس همه‌گیر  Covid-19 وضعیت اضطراری اعلام کرد.[7]

شینکای در مصاحبه با تی‌وی آساهی(Tv Asahi) اشاره کرد که این بیماری همه‌گیر تأثیر ملموس کمتری بر تولید فیلم داشته است. با این حال وی با بیان اینکه حال و هوای روزگار به طور محسوسی در فیلمنامه نقش بسته است گفت: «فیلم مضمونی پساآخرالزمانی خواهد داشت.[8]» تبدیل شدن سوتا به صندلی اشاره به این بود که شینکای در طول محدودیت‌های کرونایی به دام افتاده بود.[9]

همچنین زمانی که سوتا و سوزومه درهای باز شده را می‌بندند و سوتا جملۀ خاص خود را خطاب به خدایان می‌گوید، صدای همهمه و صداهای افرادی که پیش از این در مکان‌ها متروکه بوده‌اند به گوش می‌رسد که این هم نشان از جاهای عمومی مانند تفرج‌گاه و مدرسه و شهربازی است که در همه‌گیری ویروس کرونا تعطیل شده و متروکه گردیدند.

کرم غول‌پیکر اقتباسی از نامازو گربه‌ماهی اسطوره‌ای شینتو

این فیلم دربارۀ سوزومه، دختر یتیم 16 یا 17 ساله‌ای است که با خالۀ خود در منطقۀ کیوشو ژاپن در سال 2023 زندگی می‌کند. یک روز که در حال رفتن به مدرسه است با مرد جوانی روبرو می‌شود که به دنبال خرابه‌ای با در می‌گردد. سوزومه مرد جوان را از مکان متروکه مطلع می‌کند و با کنجکاوی او را تعقیب می‌کند. در آنجا با دری مواجه می‌شود که به تنهایی روی چارچوب خود ایستاده است. او در را باز می‌کند و زمینی نورانی را می‌بیند که نمی‌تواند وارد آن شود. او مجسمۀ گربه‌ای را روی زمین می‌بیند که وقتی به آن دست می‌زند به گربه‌ای واقعی تبدیل می‌شود و سوزومه با وحشت به سمت مدرسه فرار می‌کند.

دایجین به طور دقیق یک گربه نیست، بلکه خدای گربه شکل است. دایجین همان «کلید سنگی» است. وقتی برای اولین بار دایجین جلوی سوزومه ظاهر می‌شود، لاغر و رقت‌انگیز به نظر می‌رسد، اما وقتی سوزومه می‌گوید: «می‌خواهی گربه من شوی؟» فوراً سرزنده می‌شود و تپل‌تر می‌شود.[10]

در اساطیر ژاپن نامازو گربه‌ماهی غول‌پیکر زیرزمینی است که باعث زلزله می‌شود و در زیر جزایر ژاپن زندگی می‌کند و توسط خدای تاکمیکازوچی که در کاشیما محفوظ است محافظت می‌شود و گربه ماهی را با یک سنگ مهار می‌کند و آن را در زیر یک سنگ حفاظت می‌کند. وقتی خدای کاشیما(شهری در ژاپن) اجازه می‌دهد نگهبانش بیفتد نامازو به اطراف می‌کوبد و باعث زمین‌لرزه‌های شدید می‌شود.[11]

خدای کاشیما در زیارتگاه زندگی می‌کند و کانامیشی]یا همان کلید سنگی[ را به سمت پایین هل می‌دهد تا اطمینان حاصل کند که گربه ماهی نمی‌تواند حرکت کند. با این حال در طول ماه دهم، به دلیل غیبت او برای جلسۀ خدایان در ایزومو، گربه‌ماهی سنگ پایه را تکان می‌دهد و حرکت می‌کند و باعث زلزله می‌شود.[12]

در واقع دایجین(گربۀ سفید) و سادایجین(گربۀ سیاه) در این انیمیشن برگرفته از همین کلید سنگی هستند که موجب مهار کرم قرمز رنگ زیرزمینی که برگرفته از همان گربه ماهی(نامازو) در اساطیر ژاپنی است.

«این نظریه که گربه‌ماهی منشأ زلزله است در اواسط دورۀ ادو در بین مردم رایج بود، اما منشأ این نظریه به وضوح مشخص نیست. در سال 1592 در دوره آزوچی-مومویاما، تویوتومی هیده یوشی هنگام ساخت قلعه فوشیمی نامه‌ای به دست‌نشاندگان خود فرستاد و به آن‌ها دستور داد «قلعه‌ای قوی بسازند که بتواند در برابر زلزله‌های ناشی از گربه‌ماهی مقاومت کند.» گفته می‌شود که در منطقۀ کاشیما هیچ زلزلۀ بزرگی رخ نمی‌دهد؛ زیرا کیستون[کلید سنگی] سر گربه ماهی غول‌پیکر را در زیرزمین نگه می‌دارد و مانع زلزله می‌شود. سنگ‌های کلیدی ممکن است کوچک به نظر برسند اما در واقع سنگ‌های عظیمی هستند که تا عمق زمین گسترش یافته‌اند. قسمت بالای سنگ در زمین فقط نوک کوه یخ[یعنی اکثر حجم آن سنگ زیر زمین است] است. توکوگاوا میتسوکونی[یکی از اربابان ژاپنی در قرن 17 مدعی است] به مدت هفت‌شبانه روز اطراف این کلید سنگی را حفر کرد تا ریشۀ آن را مشخص کند. با این حال گفته: هر چقدر هم که حفر کردم، روز بعد چاله‌ای که کندم به حالت اولیه خود برگشته بود؛ بنابراین نتوانستم بفهمم. علاوه بر این داستانی در کتاب کامون نینتوکوروکو(Komon Nintokurok) وجود دارد که در آن مردم از حفاری منصرف شدند؛ زیرا بسیاری از مردم مجروح می‌شدند. در حال حاضر گفته می‌شود که در زیر کیستون یک گربه‌ماهی وجود دارد اما تا اوایل دوره ادو می‌گفتند اژدها[شبیه کرمی که در انیمه سوزومه شاهدیم] وجود دارد.[13]

با این اوصاف مشخص شد که انیمۀ سوزومه ریشه در اساطیر ژاپنی شینتو دارد، البته این اساطیر دارای توضیح و توجیه عقلانی نیستند و داستان‌سرایی صرف هستند. همانطور که در اسطوره‌های اسکاندیناوی ثور خدای رعد و برق است و این خدا برای توجیه پدیده‌های طبیعی مثل رعد و برق بوده است، در این اسطوره نیز نامازو گربه‌ماهی عظیم الجثه یا اژدهای عظیم الجثه(بنابر قول دیگری که ذکر شد) منشأ شکل‌گیری زلزله در ژاپن دانسته می‌شد چرا که یکی از پدیده‌های طبیعی که ژاپن از دیرباز با آن درگیر بوده زلزله بوده است و در عصر اسطوره به جای توضیح دقیق علمی این پدیده‌های طبیعی با مفاهیم اسطوره‌ای مردم این معانی را توجیه می‌کرده‌اند.

معنای اسم سوزومه

سوزومه لغتی ژاپنی برای جنس مؤنث است که به معنای «گنجشک» یا «قفل درب گنجشک» است[14] و این انتخاب متناسب با داستان انیمه سوزومه است. چرا که در طی داستان این انیمه می‌بینیم که سوزمه به همراه سوتا، به مکان‌های متروکه‌ای می‌روند تا دری که باز شده را ببندند. از این در کرمی ماورایی از جهان زیرین(یومی) خارج شده تا باعث زلزله شود و سوزومه با کمک سوتا این در را می‌بندد تا از فاجعه جلوگیری کند.

شخصیت سوزومه اقتباسی از خدای باد، آب و کشاورزی

انیمه با عبور دختر بچۀ 4 ساله‌ای که سوزومه نام دارد در میان نیزارهای مرطوب شروع می‌شود که از بازماندگان سونامی 11 مارس 2011 است و در پی مادر خویش می‌گردد. این را از جایی می‌فهمیم که سوزومه وقتی دفتر خاطرات 4سالگی خود را پیدا می‌کند در یکی از صفحات آن با تاریخ 11 مارس مواجه می‌شود که خط خطی شده است. در واقعیت هم در تاریخ 11 مارس سال 2011 زمین لرزه و سونامی بزرگی در توهوکو با قدرت 9 ریشتر رخ داد[15] که در انیمه سوزومه این اتفاق باعث مرگ مادر او می‌شود.

مادر می‌تواند استعاره‌ای از وطن باشد. هم در انیمۀ سوزومه و هم انیمۀ پسر و مرغ ماهیخوار کاراکتر اصلی مادر خود را از دست داده است و به دنبال مادر خود می‌گردد. هردوی این انیمه‌ها که از انیمه‌های برجستۀ ژاپن هستند به دنبال زنده کردن فرهنگ باستانی ژاپنی یعنی شینتو هستند.

چه بسا به دنبال مادر گشتن به معنای جستجوی هویت و اصالت ژاپنی باشد و این آثار هنری به زیبایی و ظرافت دین شینتو را برای کودکان و بزرگسالان تبلیغ کرده است. این مسئله‌ای است که برای انیمیشن‌سازان داخلی می‌تواند آموزنده باشد. تببین ایدۀ ترویج و تبلیغ ادیان در سینما همان ایده‌ای است که منجر شد استاد فرج نژاد و همکاران و شاگردانش دست به نوشتن کتاب بی‌نظیر دین در سینمای شرق و غرب بزنند. اینکه چگونه هنرمندان، ادیان مختلف را به وسیلۀ سینما از جمله یهودییت و مسیحیت و شینتو را به تصویر کشیده‌اند.

در اساطیر ژاپن خدایان دشت‌های آسمانی یا بهشتی(تاکاماگاهارا) در فکر تسخیر جهان زمینی معروف به کشور میانه(آشیهارانو ناکاتسوکونی) هستند و اقداماتی برای آن انجام می‌دهند. براساس جهان‌بینی مردم باستان ژاپن، جهان میانه برای توصیف کشور ژاپن مناسب تلقی می‌شد؛ زیرا در زمان‌های قدیم جایی که زمین مرطوب و پوشیده از نی نشان‌دهنده جهان واقعی یا کشوری بین تاکاماگاهارا(سرزمین آسمانی یا بهشتی) و یومی نوکونی(جهان زیرین یا جهنمی) است.[16]

تاکمیکازوچی یکی از نمایندگان اصلی است که برای تحت سلطه درآوردن خدایان زمینی فرستاده شده است.[17]

هنگام وقت ناهار در مدرسه سوزومه متوجه ستون عظیمی از دود می‌شود که از مکان متروکه‌ای که به مرد جوان نشان داده بیرون می‌آید و هیچ کس دیگری نمی‌تواند آن را ببیند.

اینکه چرا سوزومه فقط در میان انسان‌ها می‌تواند آن را ببیند به این دلیل است که در واقع او اقتباسی از خدای کشاورزی، باد و آب شینتو است. یا اینکه او شخصی از نسل این خدا است، با توضیحات پدربزرگ سوتا در بیمارستان متوجه می‌شویم که انسان‌ها نمی‌توانند وارد جهان‌های دیگر شینتو شوند و فقط خدایان این توانایی را دارند و علت اینکه سوزومه در نهایت می‌تواند وارد جهان زیرین شود توجیهی ندارد جز اینکه او از نسل خدایان باشد.

همچنین در سکانس ابتدایی همانطور که توضیح داده شد، وقتی کودکی سوزومۀ را می‌بینیم او در فضای یک مزرعه و نیزار به تصویر کشیده می‌شود، جایی که در اساطیر شینتو جایگاه خدای کشاوررزی، آب و باد است.

مدد سوتا از خدایان شینتو

وقتی سوزومه ستون دود را در میان جنگل می‌بیند با عجله به سمت آنجا می‌رود و مرد جوان با نام سوتا را می‌یابد که در تلاش است دری را که منشأ خروج کرم عظیم‌الجثه قرمز رنگ است ببندد. مرد جوان با کمک سوزومه موفق به بستن در می‌شود و هنگام بستن در می‌گوید:«ای خدایان متعالی که در اعماق این سرزمین ساکن هستید شما در طول نسل‌ها از ما محافظت کردید، کوه‌ها و رودهای شما که ما آن‌ها را از آن خود می‌دانیم، به نزدتان باز می‌گردانیم.»

سوتا هر بار که درها را می‌بندد این جمله را تکرار می‌کند و اگر مخاطب اطلاعی از خدایان شینتو نداشته باشد معنای آن را نمی‌فهمد. در واقع این دعا و عبادتی است که سوتا باید بگوید تا خدایان شینتو کمکش کنند و بتواند این کرم که در واقع همان مارماهی عظیم الجثه و عامل زلزله است مهار کند. در بخش ابتدایی نقد هم اشاره شد که یکی از خدایان با قطعه‌ای سنگ این مارماهی عظیم را مهار می‌کرده تا زلزله به وجود نیاید.

سوتا در انتهای جملۀ خود می‌گوید: «کوه‌ها و رودهای شما که ما آن‌ها را از آن خود می‌دانیم، به نزدتان باز می‌گردانیم» در واقع در آیین شینتو خدایان متعددی وجود دارد. مکتب شینتو مشهور به مکتب هزار خداست و هر کدام از این مظاهر طبیعی مانند کوه و رود خدای مخصوص به خود دارند که این‌ها متعلق به این خدایان است.

مثلا رودخانه خدای مخصوص به خودش را دارد. ما در انیمۀ مشهور شهر اشباح(SpiritedAway 2001) خدای رودخانه به نام کاوا نو کامی را می‌بینیم. در سکانسی کاوا نو کامی به حمام می‌رود. او پر از زباله است که به او ظاهر روحی متعفن می‌دهد. این باعث می‌شود که کارکنان در تمیز کردن او مردد باشند، وقتی از چیهیرو خواسته می‌شود کاوا نو کامی را تمیز کند، او متوجه می شود که چیزی از کنار کاوا نو کامی بیرون زده است.

او تصمیم می‌گیرد آن را بیرون بکشد. کارکنان دیگر سپس به چیهیرو کمک می‌کنند وقتی متوجه می‌شوند که او یک روح متعفن نیست بلکه روح رودخانه‌ای پر از زباله است. بسیاری گفته‌اند که این صحنه مضامینی درباره مسائل زیست محیطی است.[18]

چون خروج کرم باعث ایجاد زلزله می‌شود بخشی از مکان متروکه اولیه انیمه سوزومه تخریب می‌شود و باعث زخمی شدن دست سوتا می‌شود. سوزومه او را به خانه‌اش می‌برد تا دستش را باندپیچی کند.

به لحاظ فرمی یکی از صحنه‌های کلیشه که برای ایجاد عشق و علاقه در آثار متعددی تکرار می‌شود این است که کاراکتر مؤنث مشغول پانسمان زخم کاراکتر مذکر می‌شود و معمولا کاراکتر مذکر دردش می‌گیرد! در حالی که شاید در سکانس قبل صدها شمشیر کاراکتر مذکر را شرحه‌شرحه کردند باشند اما او آخ هم نگفته باشد.[19]

مرد جوان خود را سوتا موناکاتا معرفی می‌کند که وظیفۀ بستن درهایی را در سراسر ژاپن به عهده دارد تا از خروج کرم عظیم‌الجثه که در زیر ژاپن قرار دارد و باعث ایجاد زلزله می‌شود جلوگیری کند.

انیمه سوزومه، فیلمی جاده‌ای

همانطور که آن‌ها صحبت می‌کنند، گربه‌ای در پشت پنجره ظاهر می‌شود و سوتا را به صندلی که روی آن نشسته بود تبدیل می‌کند. سوتا که اکنون یک صندلی کوچک و سه پا است، گربه را که به سمت کشتی‌های اهیمه می‌رود تعقیب می‌کند و سوزومه کلید جامانده سوتا که با آن درها را می‌بندد را از روی زمین برمی‌دارد و به دنبال آن‌ها می‌رود. آن‌ها سوار کشتی می‌شوند اما گربه روی کشتی دیگری می‌پرد و همگی به سمت اهیمه می‌روند.

از اینجا می‌فهمیم ساختار انیمه سوزمه، شباهت به فیلم‌های جاده‌ای دارد که طی تعقیب و گریز می‌گذرد.

سوتا به سوزومه می‌گوید که گربه کلیدی سنگی بوده و سوزومه با دست زدن به آن سنگ کلید را آزاد کرده و باعث خروج کرم شده و حالا گربه سوتا را طلسم کرده است.

سوتا و سوزومه پس از رسیدن به اهیمه، پست‌های رسانه‌های اجتماعی مردم محل را می‌بینند که از گربه عکس گرفته‌اند و نام آن را «دایجین» گذاشته‌اند. آن‌ها با کمک دختری محلی به نام چیکا به مکان متروکه دوم که مدرسه‌ای راهنمایی بوده است می‌روند و با تلاش و گفتن جملۀ «ای خدایان متعالی که در اعماق این سرزمین ساکن هستید شما در طول نسل‌ها از ما محافظت کردید، کوه‌ها و رودهای شما که ما آن‌ها را از آن خود می‌دانیم، به نزدتان باز می‌گردانم.» موفق به بستن در دوم و مانع خروج کرم می‌شوند.

آن‌ها شب را در خانه چیکا می‌مانند. روز بعد پس از جدایی از چیکا، با زنی مهربان به نام رومی نینومیا که از سوزومه می‌خواهد از فرزندان دوقلویش نگهداری کند، به کوبه می‌روند. در عصر، سوزومه دایجین را می‌بیند که او و سوتا را به یک شهربازی متروکه می‌برد، جایی که کرم تلاش می‌کند دوباره از چرخ و فلک بیرون بیاید.

سوتا به دنبال دایجین میرود و سوزومه به تنهایی تلاش می‌کند در را ببندد، او وقتی در پشت در سرزمین نورانی را میبیند آرام آرام به سمت سرزمین می‌رود. در طول انیمه سوزومه بارها شاهد این هستیم که کاراکتر انسان-خدای سوزومه در خواب و در وضعیتی شبیه مکاشفه چیزهایی را می‌بیند و متوجه می‌شود.

سوتا به کمکش می‌آید و می‌گوید که تو در چرخ و فلک هستی و او را بیرون می‌کشد و آن‌ها دوباره با تلاش وگفتن جملۀ«ای خدایان متعالی که در اعماق این سرزمین ساکن هستید شما در طول نسل‌ها از ما محافظت کردید، کوه‌ها و رودهای شما که ما آن‌ها را از آن خود می‌دانیم، به نزدتان باز می‌گردانم.» موفق به بستن در می‌شوند.

سوزومه که خیلی ترسیده بود به سوتا می‌گوید پشت در یک آسمان درخشان در شب که پر از ستاره است و مزرعه‌ها بوده را می‌دیده است. سوتا متوجه می‌شود که سوزومه هم می‌تواند دنیای همیشگی را ببیند.

جهان زیرین همان یومی یا جهنم شینتو

دنیایی که کرم در آن زندگی می‌کند و جایی که زمان همزمان در جریان است، جایی که همه روح‌ها به آنجا می‌روند و آرام می‌گیرند و زنده‌ها نمی‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند.

یومی(Yomi) یا یومی‌نوکونی(Yomi-no-kuni) کلمه‌ای ژاپنی برای سرزمین مردگان(دنیای تاریکی) است.[20]

بر اساس کتاب کوجیکی و اساس اساطیر شینتو، مردگان در زندگی پس از مرگ به این مکان می‌روند و بازگشت به سرزمین زندگان برایشان غیرممکن است.[21]

اما اینکه سوزومه چگونه بعد از ورود به آنجا می‌تواند از آن بازگردد، به این دلیل است که او در این انیمه یا اقتباسی از خدای کشاورزی باد و آب یا از نسل یکی از این خدایان است. اینکه می‌گوییم که از نسل خدایان است چون در شینتو اعتقاد بر این است که انسان‌ها می‌توانند از نسل خدایان باشند، همانطور که اعتقاد دارند امپراتور از نسل خدای خورشید(آماتراسو) است.

پس از ردیابی دایجین به توکیو، سوتا از سوزومه می‌خواهد او را به آپارتمان خود ببرد. او در آنجا افسانه نامازو(Namazu) را توضیح می‌دهد و فاجعه‌هایی را که نمی‌شود با بستن در جلوی آن‌ها را گرفت. جالب که کتاب‌هایی که سوزومه برمی‌دارد و به آن نگاه می‌کند تصاویری از کتاب‌های کهن ژاپنی دیده می‌شود که بر اساس اساطیر شینتو رسم شده است.

کرم با استفاده از دو کیستون غربی و شرقی که کیستون غربی به دایجین تبدیل شده است و محل کیستون شرقی جای نامشخصی در توکیو است مهر و موم می‌شود. او هشدار می‌دهد که اگر این کرم بخواهد در توکیو ظاهر شود، می‌تواند زلزله‌ای به بزرگی زلزله بزرگ کانتو در سال 1923 ایجاد کند. اینکه او آخرین نواده خانواده‌ای است که برای نسل‌های زیادی مسؤول قفل کردن تمام درهایی بود که به آخرت(یومی) می‌رسید.

سوزومه متوجه ظهور دوبارۀ کرم می‌شود و آن دو به دنبال آن می‌روند. این کرم در آسمان شکل بزرگی به خود می‌گیرد و آن دو بر فراز آن پرواز می‌کنند. دایجین دوباره ظاهر می‌شود و نشان می‌دهد که وظیفۀ خود را به عنوان کلیدی سنگی به سوتا منتقل کرده است. سوتا ناگهان به کلیدی سنگی تبدیل می‌شود و سوزومه با اکراه از او برای قفل کردن کرم غول‌پیکر استفاده می‌کند.

سوزومه در زیارتگاهی که در دروازه توکیو قرار دارد از خواب بیدار می‌شود، جایی که سوتا را در دنیای همیشگی می‌بیند اما نمی‌تواند وارد در شود. دایجین ظاهر می‌شود و سوزومه از دست او عصبانی می‌شود و به او می‌گوید از آنجا برود.

او پدربزرگ سوتا، هیتسوجیرو موناکاتا را در بیمارستان ملاقات می‌کند، به این امید که دریابد چگونه می‌تواند سوتا را نجات دهد. او توضیح می‌دهد که توانایی سوزومه برای دیدن کرم و دنیای همیشگی به این معنی است که در مقطعی از زندگی او از یکی از درها وارد قلمرو شده است. و دریی که او برای اولین بار از آن استفاده کرده تنها جایی است که او می‌تواند دوباره وارد دنیای همیشگی شود تا سوتا را نجات دهد.

او تصمیم می‌گیرد این درب خاص را در زادگاهش در منطقه توهوکو پیدا کند، جایی که در زلزله و سونامی توهوکو در سال 2011 ویران شد، جایی که سوزومه مادر و خانه خود را از دست داد. سوزومه در راه با دوست سوتا، «تومویا سریزاوا» برخورد می‌کند که می‌خواهد به او کمک کند تا سوتا را پیدا کند، او با خالۀ سوزومه(تاماکی) همراه می‌شود که به دنبال سوزومه بوده تا او را به کیوشو برگرداند.

سوزومه قبول نمی‌کند که برگردد و سوار ماشین سریزاوا می‌شود. تاماکی نیز سوار ماشین می‌شود و با یکدیگر به توهوکو سفر می‌کنند. در ایستگاهی در طول مسیر می‌ایستند تا استراحت کنند. سوزومه و تاماکی خالۀ سوزومه با هم درگیر می‌شوند و متوجه می‌شوند که تاماکی از طرف «ساداجین» سنگ کلید شرقی تسخیر شده است و آن‌ها را برای ادامۀ سفر دنبال می‌کند.

تاماکی سوزومه را به خرابه‌های خانۀ قدیمی و مخروبۀ سوزومه می‌برد، جایی که بر اثر سونامی نابود شده است. سوزومه درب قدیمی خانه‌شان را پیدا می‌کند و با دایجین و سادایجین وارد آن می‌شود. هنگامی که وارد می‌شوند سادایجین(گربۀ سیاه) شکل خود را تغییر می‌دهد و تبدیل به گربۀ تنومند و سفید بزرگی می‌شود که ردهای سیاهی روی تن و انتهای دمش و همچنین سبیل‌های بلندی دارد و حواس کرم را پرت می‌کند.

زمانی که سوزومه وارد در می‌شود به سمت زمین در واقع جهان زیرین و یومی مطابق مکتب شینتو در حال سقوط است. دایجین(گربۀ سفید) هنگامی که سوزومه در حال برخورد با زمین است تغییر شکل داده و تبدیل به گربۀ سیاهی می‌شود و سوزومه را بغل می‌کند تا آسیب نبیند اما وقتی به زمین می‌خورد خودش آسیب می‌بیند.

جهان زیرین جایی است که خانه‌های بسیاری با معماری ژاپنی خرد و خاکشیر شده و در حال سوختن است.

در کوجیکی آمده است که یومی توسط ایزانامی نو میکوتو، خدای بزرگ یومی اداره می‌شود. ورودی یومی در استان ایزومو قرار دارد و ایزاناگی در هنگام پرواز از یومی آن را مسدود کرد، در آن زمان او با قرار دادن یک تخته سنگ عظیم برای همیشه ورودی را مسدود کرد. شیبی که به یومی منتهی می‌شود.[22]

سوزومه در انتهای تصویر می‌بیند که بالای کوهی شبیه به کوه فوجی سوتا قرار داده شده و نوری آبی رنگ در نوک قله در زمینۀ قرمز و آتشین تصویر مشخص است. کوه فوجی در مکتب شینتو قداست دارد و محل زندگی خدایان است،

کوه فوجی یکی از «سه کوه مقدس» ژاپن همراه با کوه تیت و کوه هاکو است. این مکان ویژه زیبایی منظره و یکی از مکان‌های تاریخی ژاپن است.[23]

اینکه این محیط قرمز رنگ بوده و در آن آتش شعله‎‌ور است به این دلیل است که این مکان اقتباسی از جهان زیرین در شینتو یا جهنم به نام یومی است.

مکانی که سوزومه و دوستانش در آن قرار دارند، شبیه به همان جهان بالاتر از جهان زیرین(سرزمین میانه یا ژاپن) است که سوزومه از آن آمده است. در همین سکانس کشتی را می‌بینیم که روی سقف خانه‌ای قرار دارد و ما عینا آن را در ابتدای انیمه دیده‌ایم که به همین شکل وجود داشته است. با این تفاوت که در این مکان همه‌چیز در حال سوختن است ولی در نمای ابتدایی این کشتی روی سقف خانه‌ای در مزرعه‌ای سرسبز قرار دارد. در واقع این کشتی به دلیل سونامی روی سقف خانه قرار داده شده است.

سوزومه به مکانی که سوتا(به شکل صندلی خود) در زمین فرورفته و شباهت به نوک قله دارد می‌رود تا آن را بیرون بکشد. اما سوزومه زمانی که آن را لمس می‌کند شروع به یخ زدن می‌کند.

در حالی که سوزومه سعی می‌کند سوتا را نجات دهد دایجین خود را قربانی می‌کند تا به کلید سنگی تبدیل شود. همچنین سادایجین هم به کلید سنگی دیگری تبدیل می‌شود و در نهایت سوتا و سوزومه از آن‌ها استفاده می‌کنند تا کرم را برای همیشه مهار کنند.

یین و یانگ در انیمه سوزومه

در اساطیر ژاپنی تنها یک سنگ برای مهار نامازو(گربه‌ماهی عظیم الجثه) وجود دارد اما در انیمه سوزومه دو کلید سنگی که یک گربۀ سیاه و یک گربۀ سفید هستند وجود دارد.

این اتفاق به این دلیل است که در انیمه سوزومه اقتباس‌هایی نیز از ادیان کهن چینی شده است و این دو گربه نمایندۀ نمادهای یین و یانگ در دین کهن چینی هستند. دایجین گربۀ سفید دور یکی از چشمانش مشکی است و سادایجین دور یکی از چشمانش سفید است.

اما اگر در انیمه دقت کنیم سادایجین گربۀ بزرگ‌تری است و این به این دلیل است که انیمه سوزومه می‌خواهد بگوید شر در حال حاضر غلبۀ بیشتری دارد، اگرچه در نهایت این دو گربه به عنوان نمادهای خیر و شر در فضای ثنویت چینی موجب تعادل خواهند شد.

دقت شود که انیمۀ سوزومه کاملا و دقیقا مطابق آنچه در اسطوره‌های ژاپنی و ادیان چینی آمده است ساخته نشده است و در واقع اثری است که از این مفاهیم وام گرفته است.

اصلا فرم داستان و آثار اقتباسی از ادیان و تاریخ همیشه به این شکل است که برای آنکه مطابق پیرنگ داستانی و جذابیت‌های داستانی و غافل‌گیری‌های آن پیش برود، باید مسائلی غیرواقعی و تخیلی نیز در داستان وارد شود، اگرچه شینتو تمام خیالات و افسانه است و توجیهی عقلانی فلسفی برای آن وجود ندارد.

انیمه سوزومه از مؤثرترین و پربیننده‌ترین انیمه‌های سینمایی تاریخ ژاپن است. این انیمه در رتبۀ چهارم پرفروش‌ترین انیمه‌های تاریخ ژاپن قرار دارد. در رتبه‌های بالاتر از انیمه سوزومه، انیمه سینمایی شیطان‌کش با 507 میلیون دلار در رتبۀ اول، نام تو اثر دیگر شینکای با 398 میلیون دلار در رتبۀ دوم و شهر اشباح میازاکی با 323 میلیون دلار در رتبۀ سوم قرار دارد.

نقد انیمه سوزومه از این حیث که در ادامۀ مسیری قرار داشت که استاد فرج‌نژاد در کتاب «دین در سینمای و شرق و غرب» بنیان نهاد مهم بود و إن‌شاء‌الله آثار مهم دیگری از این دست تحلیل و بررسی خواهند شد.

نویسنده: فاطمه مرادی

منابع:

[1] . https://www.famitsu.com/news/202211/17282112.html

[2] . https://www.famitsu.com/news/202211/17282112.html

[3] . https://movies.fandom.com/wiki/Template:Cite_web

[4] https://www.famitsu.com/news/202211/17282112.html

https://asia.nikkei.com/Life-Arts/Arts/Makoto-Shinkai-s-new-film-Suzume-mourns-Japan-s-deserted-towns

[5] . https://asia.nikkei.com/Life-Arts/Arts/Makoto-Shinkai-s-new-film-Suzume-mourns-Japan-s-deserted-towns

[6] . https://www.famitsu.com/news/202211/17282112.html

https://www.koreaherald.com/view.php?ud=20230308000552

[7] . https://m.koreaherald.com/view.php?ud=20230308000552

https://www.animenewsnetwork.com/interest/2020-12-28/makoto-shinkai-talks-demon-slayer-hints-at-his-next-work/.167930

[8] . https://www.animenewsnetwork.com/interest/2020-12-28/makoto-shinkai-talks-demon-slayer-hints-at-his-next-work/.167930

[9] . https://asia.nikkei.com/Life-Arts/Arts/Makoto-Shinkai-s-new-film-Suzume-mourns-Japan-s-deserted-towns

[10] . https://note.com/da_bun_takebtz/n/n6f64cb7657f1

[11] . Rabitz, Albrecht; Rabitz, Gisela (2010). “When the Namazu Shakes its Body”, Andon (88), pp. 5–27.

[12] . https://pressbooks.bccampus.ca/meijiat150/chapter/the-ansei-edo-earthquake-and-catfish-prints/

[13] . https://widetown.cocotte.jp/japan_den/japan_den084.htm

[14] . https://www.behindthename.com/name/suzume

[15] . https://en.m.wikipedia.org/wiki/2011_T%C5%8Dhoku_earthquake_and_tsunami

[16] . ر ک «دیجیتال دایجیسن» ناشر شوگاکوکان؛ فرهنگ لغت ژاپنی

(به ژاپنی 『デジタル大辞泉』小学館)

[17] . Takeda 1996 “Kojiki” p.244

[18] . https://the-take.com/watch/what-does-spirited-away-say-about-environmentalism

[19] . رک، فیلیپس، ویلیام، مبانی سینما، ترجمه رحیم قاسمیان، نشر ساقی

[20] . https://www.jstor.org/stable/44361962

[21] . Basic Terms of Shinto, Kokugakuin University, Institute for Japanese Culture and Classics, Tokyo 1985

[22] . Hardacre, Helen (2017). Shinto: A History

[23] . https://web.archive.org/web/20130627003540/http://www.channelnewsasia.com/news/asiapacific/japan-s-mt-fuji-granted/720700.html

/201/201/202