مُربیِ مَردساز
نویسنده: سید محمدمهدی شرف‌الدین
به‌سختی می‌توان عرصه‌ای از علوم انسانی را یافت که مرحوم محمدحسین فرج‌نژاد در مورد آن مطالعه، تحقیق و یا اثری تألیف نکرده باشد. برخی او را از اظهار نظرهای اقتصادی‌اش در فضای مجازی می‌شناسند. گروهی دیگر تفلسف او در زمینه‌های مختلف دینی و متافیزیکی را به یاد دارند. عده‌ای با تحلیل‌های رسانه‌ای و اجتماعی او آشنا هستند و بعضی حتی نام او را در لیست خِبرگان طب سنتی و اسلامی جای می‌دهند.
فارغ از تمام جنبه‌های متفاوتی که مخاطبان این استاد از ایشان سراغ دارند، همۀ آن‌ها به وجود وجهی مشترک در عملکرد ایشان با گروه‌های مختلف، اذعان و اعتراف می‌نمایند و آن چیزی جز مهارت و دغدغۀ تربیت نیرو توسط این استاد وارسته نیست. مرحوم فرج‌نژاد به‌درستی متوجه این مسأله شده بود که تربیت نیرو و انجام کار تشکیلاتی، آیندۀ هر جامعه‌ای را رقم می‌زند. از این رو به‌جرأت می‌توان گفت که در معرفی پروژۀ فکری و عملی ایشان، مهم‌ترین نکته، اشاره به فعالیت ایشان در جهت تربیت نیروی فعال و تشکیلات‌سازی است.
این محقق توانا شخصیتی نبود که درمقابل مسائل اجتماعی اسلام بی‌تفاوت باشد و آرام بگیرد و از همان سنین نوجوانی احساس مسؤولیت در وجودش موج می‌زد. این جوش‌وخروش و ناآرامی درطول زندگی او به‌وضوح به‌چشم می‌خورد. مرحوم فرج‌نژاد همت و تلاش و فعالیت خود را بیشتر در دو حیطه به‌کار گرفت: یک، تربیت نیرو، نیروسازی و کادرسازی؛ و دو، فعالیت تشکیلاتی و منسجم‌کردنِ نیروهای تربیت‌شده و متعهد.
از نظر ایشان گاهی افراد مسؤولیت‌پذیر و متعهد در جامعه هستند؛ اما به‌خاطر اینکه در کنار هم نیستند و به‌تعبیری، به‌صورت جزیره‌جزیره فعالیت می‌کنند، به نتیجه نمی‌رسند. تشکیلات برای به نتیجه رسیدن و پیروزی، ضروری است. ضمن اینکه گاهی افراد مسؤولیت‌پذیر و تربیت شده، وجود ندارند که در این صورت هم باز تشکیلات باید برای تربیت و کادرسازی اقدام کند.
بعد از بیان مهم‌ترین دغدغۀ استاد محمدحسین فرج‌نژاد، می‌توان چند ویژگی را به‌عنوان مبانی و سیرۀ تربیتی او معرفی کرد:
میدان‌دادن به نیروهای جوان و بی‌تجربه
مرحوم فرج‌نژاد همواره کارهای پژوهشی خود را با کمک گرفتن از نیروهای جوان و بی‌تجربه پیش می‌برد و بر این امر اصرار داشت که تمام نوجوانان و جوانان این کشور باید به قلۀ مردانگی در علم و معرفت دست پیدا کنند.
آموزش مداوم متربیان
استاد فرج‌نژاد حتی زمانی که تکلیفی را به عهده شخصی از متربیان خود می‌گذاشت، او را رها نکرده و مدام سعی می‌کرد تا او را با آموزش مسائلی که در آن موضوع خاص به‌کار می‌آید، آشنا سازد.
ایجاد وفاق بین متربیان
به‌جرأت می‌توان محمدحسین فرج‌نژاد را به نخ تسبیح مجموعه‌های علمی و فرهنگی تشبیه کرد که پژوهشگران و متربیان آن‌ها، وفاق و هماهنگی بین خودشان را مدیون فعالیت‌ها و دوندگی‌های او بوده‌اند. جامع بودن شخصیت این مربی باعث می‌شد تا گروه‌های مختلف بتوانند در نقطه‌ای واحد با یکدیگر تبادل نظر کرده و حتی پروژه‌های مشترک تدوین کنند.
تأکید بر همه‌جانبه‌نگری متربیان
مرحوم فرج‌نژاد همواره متربیان خود را نسبت به خطر تک‌ساحتی‌نگری در علوم مختلف بر حذر داشته و از آنان می‌خواست تا در مسائل مختلف، تمام جوانب بحث را با دقتی برابر بررسی کنند. برای مثال ایشان در مسیر نقد فیلم‌ها و تولیدات رسانه‌ای، همواره روی این مسأله پافشاری می‌کرد که توجه به فرم و یا محتوا به‌صورت اختصاصی، ناقد را از مسیر نقد صحیح دور می‌کند.
تأکید بر جزئی‌نگری و توجه به مسائل عمیق
فرج‌نژاد، صفحه‌ای از علم را نمی‌گشود مگر آنکه تمام جزئیات آن را فراگرفته و به دیگران آموزش می‌داد. او برای بررسی محتوای یک فیلم، گاهی حتی به نژادشناسی حیوانات نشان داده شده در آن فیلم رو آورده و از اساتید حاذق در این زمینه، طلب نظر می‌کرد.
تأکید بر مقوله ولایت‌پذیری
استاد فرج‌نژاد همواره برای شاگردان و دوستان، اسوۀ ولایت‌پذیری و سرسپردگی به فرامین ولی‌فقیه بود. او همواره سعی می‌کرد تا متربیان خود را در برابر اقدامات امام و رهبری توجیه کرده و از مطلوبیت این اقدامات دفاع کند. این امر حتی در مورد مسائلی که بر خلاف نظر شخصی خودش بود نیز صدق می‌کند.
تأکید بر دشمن‌شناسی در هر زمینه‌ای
شناخت دشمن و فعالیت‌های آن، یکی از ضروریات کار با استاد فرج‌نژاد بود. ایشان در هر زمینه‌ای، دشمن‌شناسی را زیربنای فعالیت‌های علمی و فرهنگی معرفی کرده و از متربیان خود می‌خواست تا با چشمی باز و ناظر به فعالیت‌های دشمن در زمینه‌های مختلف، فعالیت کنند.
اصرار بر کار گروهی
فرج‌نژاد بر خلاف آنچه که دربارۀ او می‌گویند، هیچگاه تک‌روی را در هیچ فعالیتی نمی‌پسندید. او حتی برای تفریح خانوادگی نیز سعی می‌کرد تا چند خانواده را گرد هم جمع کرده و از مشارکت گروهی در این مورد بهره ببرد. در زمینۀ فعالیت‌های علمی و اندیشه‌ای نیز او همواره بر همکاری افراد مختلف تأکید داشته و با اجبار، متربیان را در جریان مسائل مختلف دخالت می‌داد.
پرهیز از افراط و تفریط
اگرچه که برچسب افراطی‌گری را در برخی زمینه‌ها درطول حیات این استاد وارسته به او نسبت می‌دادند؛ ولی همکاران و متربیان او به‌وضوح شاهد آن بودند که ایشان با هرگونه افراط و تفریط در زمینه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی مقابله کرده و حتی گاهی متربیان خود را در این راه از دست داده است.
به‌روز بودن نیروها
مرحوم فرج‌نژاد همواره متربیان خود را به استفاده از تکنولوژی‌های جدید و امکانات پژوهشی و علمی کارآمد امر می‌کردند. ایشان با رصد عمومی که داشتند، همواره جدیدترین نظریات علمی و جدیدترین امکانات موجود در جهان را بررسی کرده و تا حد امکان از آن‌ها بهره می‌گرفتند.
نقد فردمحوری
یکی از شاخصه‌های تربیتی بسیار مفید این استاد بزرگوار، نقد ایشان بر فردمحوری و بت‌سازی از شخصیت‌های انسانی مختلف است. ایشان همواره نسبت به این مسأله تذکر می‌دادند که آرمان‌های اسلام و انقلاب باید در کارهای پژوهشگران محوریت پیدا کند و نه نظریات یک شخص یا گروه.
کارآفرینی و پیگیری کارها
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های استاد فرج‌نژاد، معرفی اشخاص توانا(از میان متربیان) به مراکز و مؤسسات مختلف پژوهشی و علمی بود که موجبات اشتغال بسیاری از نوجوانان و جوانان انقلابی را فراهم می‌کرد.
طلب خروجی تمیز و مرتب
مرحوم فرج‌نژاد از متربیان خود می‌خواست تا به همان اندازه که خود در امر تربیت و آموزش، وسواس به خرج می‌دهد، در ارائۀ خروجی فعالیت نیز با دقت عمل کرده و نظریات و تحلیل‌های دقیق و مرتبی را ارائه دهند. او بارها و بارها حتی متربیان را به‌خاطر اشکالات ویراستاری و املایی توبیخ می‌کرد.
برخورد یکسان با نیروهای حوزوی و دانشگاهی
محمدحسین فرج‌نژاد همواره متربیان دانشگاهی و حوزوی خود را به یک چشم نگاه کرده و برای تربیت هیچ‌کدام بیشتر یا کمتر از دیگری تلاش نمی‌کرد. او تلاش می‌کرد تا هم حوزویان با قرائت دانشگاهی آشنا شوند و هم دانشگاهیان از ادبیات حوزوی سر در بیاورند.
آزاداندیشی و آموختن از همگان
مرحوم فرج‌نژاد هیچگاه طلب علم، حتی از اساتید مخالف با خودش را نیز نهی نمی‌کرد و خود نیز به‌طور نمونه در محضر اساتید موافق و مخالف زیادی کسب فیض کرده بود.
دیدگاهتان را بنویسید