دکتر مهدیان: نظام سرمایه‌داری، بدن زن را ارزان‌ترین کالا کرد
دکتر مهدیان: نظام سرمایه‌داری، بدن زن را ارزان‌ترین کالا کرد
در چهارمین روز اردوی تخصصی «دشمن‌شناسی نبرد مقدس» و در کلاس «جنسیت و رسانه»، دکتر حفیظه مهدیان با تحلیلی عمیق از تقابل نگاه اسلام و غرب به مقوله جنسیت، به واکاوی چگونگی بازنمایی این مفهوم در رسانه‌ها، از شبکه نمایش خانگی تا انیمیشن‌های پرمخاطب غربی پرداخت و از تأثیرات پنهان آن بر هویت نسل جدید پرده برداشت.
اهمیت جهانی جنسیت و تمایز آن با زنانگی
وی با طرح این پرسش که چرا بحث جنسیت در رسانه تا این حد اهمیت جهانی یافته است، بیان کرد: «اگر به مقاله‌ها و مجله‌های علمی برجستۀ جهانی در حوزه ارتباطات نگاه کنید، متوجه می‌شوید که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها به مسئله جنسیت می‌پردازند.» این امر نشان می‌دهد که اهمیت این موضوع فراتر از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی ماست.
دکتر مهدیان سپس به تشریح دلیل انتخاب عنوان «جنسیت و رسانه» به جای «زن و رسانه» پرداخت و گفت: «یک پایه مهم دیگر که متأسفانه بسیار مغفول مانده، بحث مردانگی و پسرانگی است.»
وی افزود که نپرداختن به این موضوع، پسران را با بحران هویتی مواجه کرده است که نیازمند توجه جدی است.
ریشه‌های فلسفی و تفاوت نگاه اسلام و غرب به جنسیت
این پژوهشگر حوزۀ رسانه، ریشه اهمیت یافتن «مسئله زنانگی» را در تحولات دوران مدرنیته در غرب دانست و اظهار کرد: «جنسیت از انسانیت ما جدا نیست. شاید تا قبل از دوران مدرنیته، روابط زنانه و مردانه در هر جامعه بر اساس قوانین خاص خودش مدیریت می‌شد و زنانگی یک مسئله به شمار نمی‌آمد.»
وی ادامه داد: با تغییر نگاه فیلسوفان غربی به مفاهیمی چون انسان‌شناسی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی و حاکمیت «عقل ابزاری» و «اومانیسم»، بدن‌مندی و زنانگی به موضوعاتی محوری تبدیل شدند.
دکتر مهدیان در تبیین تفاوت نگاه اسلام و غرب اذعان کرد: «زنانگی برای جامعۀ شرقی، به‌ویژه جوامع مسلمان یک مسئله نبود؛ بلکه ما این مسئله را از غرب وام گرفته‌ایم.»
او توضیح داد: در اسلام، تکلیف روابط و جایگاه زن و مرد از طریق قرآن و روایات کاملاً روشن شده است؛ از حق مالکیت و نفقه گرفته تا مراعات حال جسمی زنان.
استاد مهدیان این نگاه را با نسخه‌های تحریف‌شده یهودیت و مسیحیت مقایسه کرد و گفت: «در تورات آمده است که خداوند درد قاعدگی را به عنوان مجازات گناه حوا برای زنان مقرر کرد. اما در اسلام، روایات ما می‌گویند اگر زنی در این دوره فوت کند، مقام شهید را دارد.»
جایگاه زن در غرب؛ خفقان و انحراف مسیر
دکتر مهدیان با اشاره به تاریخ غرب، به‌ویژه دوران رنسانس، شرایط سخت زنان را یادآور شد و بیان کرد: «سریال بریجرتون (Bridgerton) به‌خوبی نشان‌دهنده جایگاه زنان، حتی در طبقه اشراف است. یک زن از بدو تولد تربیت می‌شد تا بتواند نظر مردی را جلب کرده و ازدواج خوبی داشته باشد و اگر نمی‌توانست ازدواج کند، نابود تلقی می‌شد.»
وی افزود: در چنین بستر خفقان‌آوری، زن غربی برای حقوق خود به پا خاست، اما این حرکت اصیل در میانه راه با ظهور نظام سرمایه‌داری منحرف شد.
دکتر حفیظه مهدیان تشریح کرد: «محور اصلی در نظام سرمایه‌داری، پول و اقتصاد بازار است. در این نظام، یکی از بهترین و ارزان‌ترین کالاها برای کسب درآمد، بدن زن است.»
او ادامه داد: با کشته شدن مردان در جنگ‌های جهانی، زنان با شعار «فرصت‌های جدید» به کارخانه‌ها کشانده شدند تا چرخ سرمایه‌داری به گردش خود ادامه دهد و در نهایت، زن غربی با وجود کسب استقلال ظاهری، به دلیل انتخاب راه‌حل غلط و عدم اتصال به شریعت، به خواسته‌های واقعی و شادی حقیقی خود نرسید.
قدرت رسانه و بازنمایی دخترانگی در شبکه نمایش خانگی
این استاد دانشگاه بر نقش محوری رسانه‌ها در انتقال ایدئولوژی تأکید کرد و گفت: «رسانه‌ها از طریق قصه، ایدئولوژی خود را تعریف و منتقل می‌کنند. ذات انسان، قصه را دوست دارد و بشر با قصه تربیت می‌شود.»
وی با نگاهی انتقادی به شبکه نمایش خانگی ایران، تصویری که از «دخترانگی» ارائه می‌شود را مورد تحلیل قرار داد و اظهار داشت: «شما از تصویر دخترانگی در شبکه نمایش خانگی ما چه چیزی دریافت می‌کنید جز معشوق‌بودگی؟ یعنی هویت یک دختر تنها در این خلاصه می‌شود که باید معشوق کسی باشد.»
دکتر مهدیان با ذکر مثال از سریال «ملکه گدایان» گفت که چگونه شخصیتی خیابانی، سه عاشق قدرتمند و ثروتمند دارد که بر سر او می‌جنگند.
او هشدار داد: این پیام‌ها بر اساس «نظریه کاشت»، به‌تدریج این مفهوم را در ذهن دختران نوجوان می‌کارد که هویتشان در گرو داشتن یک «پارتنر» است و این امر می‌تواند ساختار اجتماعی را دگرگون کند.
تحلیلی بر انیمیشن «قرمز شدن» (Turning Red)
بخش قابل توجهی از این کلاس اردوی نبر مقدس به تحلیل نشانه‌شناختی و محتوایی انیمیشن «قرمز شدن» محصول ۲۰۲۲ اختصاص یافت.
دکتر مهدیان بیان کرد: این انیمیشن با ظاهر کمک به دختران در سن بلوغ، پیام‌های پنهان عمیقی را منتقل می‌کند.
او در تحلیل شخصیت‌ها و نمادها توضیح داد: «داستان دربارۀ یک دختر ۱۳ ساله چینی به نام مایلی است. انتخاب یک شخصیت شرقی تصادفی نیست. پیام پنهان انیمیشن این است که اگر می‌خواهی یک دختر مدرن باشی، باید فرهنگ خانواده شرقی خود را کنار بگذاری.»
وی افزود: در این انیمیشن، شهر تورنتو نماد مدرنیته و چین نماد عقب‌ماندگی است.
دکتر مهدیان مادر را در این انیمیشن «ضدقهرمان» داستان معرفی کرد و گفت: «مادر شیطان‌صفت نیست، اما ضدقهرمان داستان است؛ زیرا نماینده سنتی است که قهرمان باید بر آن غلبه کند و در نهایت نیز می‌پذیرد که تمام عقایدش غلط بوده است.»
وی با اشاره به نماد «پاندا» اظهار کرد: «پاندا شدن نماد تحولات بلوغ و بیدار شدن احساسات زنانه است. سنت خانواده می‌گوید این پاندا باید سرکوب و در یک انگشتر حبس شود، اما فیلم این کنترل نفس را مساوی با سرکوب هویت فردی می‌گیرد.»
این تحلیلگر رسانه، پیام نهایی فیلم را در جملۀ کلیدی «My panda, my choice» (پاندای من، انتخاب من) خلاصه کرد و گفت: «این یک گزاره معنایی است: بدن من، انتخاب من است. کارگردان به ما می‌گوید منظور من از پاندا، بدن است و تو از ۱۳ سالگی آزادی هرگونه ارتباطی را تجربه کنی و هیچ‌کس، حتی خانواده‌ات، حقی بر تو ندارد.»
وی افزود: این گزاره‌های معنایی در ناخودآگاه مخاطب نوجوان می‌نشیند و در بزنگاه‌های تصمیم‌گیری در دنیای واقعی، انتخاب‌های او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
دکتر حفیظه مهدیان در پایان، یک راهکار عملی برای نقد و تحلیل فیلم ارائه داد و گفت: «اولین قدم این است که شخصیت‌ها را بررسی کنید: قهرمان، شخصیت مقابل، شخصیت‌های مکمل و فرعی چه کسانی بودند؟ سپس ویژگی‌ها و ایده‌های فکری هرکدام را مشخص کنید تا بفهمید فیلم کدام ایده را تأیید و کدام را طرد می‌کند.»
وی تأکید کرد: این تحلیل باید با بررسی عناصر دیگری مانند میزانسن، نورپردازی و نشانه‌شناسی تکمیل شود تا به یک نقد دقیق و مستدل دست یافت.
دیدگاهتان را بنویسید