نظریه افول آمریکا | نشانه‌های افول هژمونی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم
پس از جنگ جهانی دوم، عصر سیطرۀ آمریکا بر جهان شمرده می‌شود. ایالات متحده با استثمار دیگر جوامع، توانست به سرعت قدرت اول نظامی، سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی جهان شود. به‌گونه‌ای که دولت آمریکا خود را کدخدای جهان می‌خواند.
به خود اجازه می‌داد که در امور کشورها دخالت کند. در دهۀ اخیر درگیری‌هایی که میان دولتمردان ایالات متحدۀ آمریکا صورت گرفته است، نظریۀ افول قدرت آمریکا را تقویت می‌کند. تصمیمات شتاب‌زدۀ مسئولان این کشور، منجر به ناتوانی نظامی در افغانستان و واگذاری بازار اقتصادی به چین شده است. این مسئله سیاست‌مداران آن‌ها را به حرکت و تلاش برای جلوگیری از افول آمریکا وادار کرده است.
اولین روش برای جلوگیری از انحطاط و زوال کشوری همچون آمریکا، تولید روایت است. یعنی تولید و انتشار روایت دربارۀ پیشرفت آمریکا در میان مردم جهان به گونه‌ای که تصور همه از آمریکا، کشوری در حال پیشرفت و توسعه و به دور از ضعف و پس‌رفت باشد.
اما علی‌رغم تلاش دولتمردان آمریکایی مبنی بر پنهان‌کاری ضعف‌ها و افول این کشور، مردم آمریکا و جهان از انحطاط روزافزون این کشور آگاه شده‌اند. وقتی در میان سخنان مقامات ایالات متحدۀ آمریکا به کنکاش می‌پردازیم، شاهد تلاش آن‌ها برای بازنمایی قدرت افول‌ناپذیر از آمریکا هستیم.
نظریۀ افول از دو دهۀ پیش و در زمان اوباما گسترش یافت. شروع این نظریه با واکنش سریع اعضای دولت اوباما مواجه شد. برای مثال توماس وانیلون، مشاور امنیت ملی در دوران اوباما نظریۀ افول‌گرایی را رد کرده و آن را در حد افسانه‌ای تنزل داد. او گفت: «ایالات متحده همچنان پیشتاز جهان و قدرتمند‌ترین ملت در حال حاضر و در زمان‌های طولانی پیش رو است. هیچ کشوری نمی‌تواند با توانمندی‌هایی که همیشه داشته‌ایم، رقابت کند.»[1]
دیگر مقام دولت اوباما، جان کری، وزیر امور خارجه گفت:«ما ثروتمندترین و پرقدرت‌ترین کشور روی زمین هستیم.»[2] حتی اشتون کارتر، وزیر دفاع، اظهار داشت: «چندین دهه طول خواهد کشید (تکرار می‌کنم چندین دهه) تا کسی بتواند توانی نظامی در حد توان نظامی امروز ایلات متحده به دست آورد.»[3] وقتی این نظرات مقامات دولت آمریکا را می‌شنویم، در عین قاطعیت، مضحک به نظر می‌رسد. زیرا در کمتر از ۲۰ سال این سخنان نقض شد.
افول آمریکا چیزی نیست که بتوان با چند جمله آن را پوشاند. این ضعف گسترش یافت. به‌گونه‌ای که حتی برخی از دانشجویان، نظریه‌پردازان و سیاست‌مداران آمریکایی اظهار به ناتوانی کرده و افول ایالات متحدۀ آمریکا را تأیید می‌کنند.
این نظریه تا جایی پیش می‌رود که شعار انتخاباتی دونالد ترامپ به آن می‌پردازد؛ «دوباره آمریکا را به عظمت بازمی‌گردانیم». اقبال رأی‌دهندگان به ترامپ هم این واقعیت را اثبات کرد که حداقل بخش قابل توجهی از مردم آمریکا نظریۀ افول را پذیرفته‌اند.[4] اما این افول به طور دقیق‌تر در چه زمینه‌ای بود؟
روزگاری آمریکا خود را غول نظامی و دارای قدرتمند‌ترین ارتش جهان معرفی می‌کرد. آمریکایی با اتکا به توان نظامی‌اش، ارتش خود را گسترش داده و ادارۀ امور کشورهای مستعمره را در اختیار گرفته بود. این کشور اقدام به تأسیس پایگاه‌های نظامی در اروپا و غرب آسیا کرد تا تسلط نظامی بر جهان داشته باشد.
از طرفی با گسترش ارتش، بر استعمار نظامی و سیاسی کشورهای جهان سوم و بی‌دفاع افزود. افغانستان و ژاپن آشکار‌ترین کشورهای استعمار شده توسط آمریکا هستند. اما در چند سال اخیر ورق برای آمریکا در عرصۀ نظامی برگشته است. هیچ کشوری خیال حملۀ مستقیم به پایگاه‌های آمریکا را نداشت.
در حالی‌که ایران در طول کمتر از ده سال، دو بار به پایگاه‌های آمریکایی عین‌الاسد و العدیده حملۀ موشکی کرد. از سوی دیگر خروج نظامیان آمریکا از افغانستان و شکست نظامی در صحرای طبس سیر نزولی قدرت نظامی ایالات متحده را تأیید می‌کند.
در گام بعدی باید به بررسی توانمندی آمریکا در ادارۀ جامعۀ جهانی بپردازیم. امروز برای مردم جهان آشکار شده که تحریم‌های آمریکا علیه ایران و روسیه، خلل اساسی در رشد این دو کشور ایجاد نکرده است. از طرفی جنگ اقتصادی این کشور با چین نیز در موارد متعددی به کوتاه آمدن و شکست او انجامیده است.
تحریم‌هایی که با افزایش تولید داخلی و اتکا به استعدادهای درونی کشورها، خنثی شده است. دورانی بود که آمریکا با تهدید حمله به کشوری دیگر، دنیا را به هم می‌ریخت. مشهور است که آمریکا با حرکت دادن ناو هواپیما‌بر خود حکومت‌ها را براندازی می‌کرد.
آمریکا حتی بدون جنگ می‌توانست بر کشوری مسلط شود. اما اکنون می‌بینیم که با وجود تهدید‌های بسیار و اعلام جنگ علیه ایران و حملۀ نظامی به تأسیسات هستهای آن، هیچ آسیبی به روند رشد این کشور وارد نشده و با اقتدار در مقابل آن می‌ایستد. ایران با وجود حملۀ آمریکا، از حق هستهای خود کوتاه نیامد. از طرفی حملات این کشور به یمن باعث کوتاه آمدن این کشور از مواضع خود نشده است.
مسئلۀ دیگر این است که آمریکا در چند دهۀ قبل، بر تصمیم‌گیری‌های بسیاری از سیاست‌مداران غرب آسیا و اروپا تسلط داشت اما اکنون سیطرۀ او بر این بخش‌ها تمام شده است. آمریکا دیگر توانایی این را ندارد که از اسرائیل حمایت کند و با وجود حمایت این کشور از اسرائیل، باز هم در جنگ ۱۲ روزه در برابر ایران ناکام ماندند.
در اصل در حال حاضر با واژه‌ای نو به نام آمریکا‌زدگی مواجه هستیم. مانند اینکه کشورها مستقل می‌شوند تا وابستۀ به آمریکا نباشند. این جریانی است که در حال پرورش در کشورهای کوچک و بزرگ است.[5]
حال این نکته را از زبان نظریه‌پرداز آمریکایی، استفان اس.کوهن می‌خوانیم: «ایالات متحدۀ آمریکا در آینده‌ای نزدیک، قدرت و نفوذ خود را از دست خواهد داد. نفوذ آمریکا در جهان در حال اتمام است و بازگشت آن امکان‌ناپذیر است. ایالات متحده، کشوری با ثروت، قدرت و نفوذ بود، اما همۀ این‌ها الآن در حال تغییر و رؤیای لیبرالیسم رو به پایان است».[6]
به عنوان مثالی دیگر، جان اینکبری، نظریه‌پرداز روابط بین‌الملل و سیاست خارجی آمریکا و استاد علوم سیاسی دانشگاه پرینستون آمریکا در مقالۀ خود می‌نویسد: «تغییر قدرت جهانی و افول قدرت آمریکا و تغییر نظام تک‌قطبی، در جریان است. عصر آمریکا در حال پایان است و نظم جهانی شرقی جایگزین نظم جهانی غربی شده است. ما شاهد قدرت‌های نوظهور هستیم در حالی که قدرت آمریکا رو به افول است. قدرت در حال انتقال از غرب به شرق است».[7]
امروز که این متن را می‌نویسیم، سه ابرقدرت شرقی به نام روسیه، چین و ایران تهدیدی برای بقای آمریکا به حساب می‌آیند. آمریکا هم مانند تمام قدرت‌های استکباری گذشته از فرعون تا نمرود و هیتلر و شوروی، روزی سقوط خواهد کرد.
رهبر انقلاب دربارۀ علت این موضوع می‌فرمایند: «آمریکا رو به زوال است. این وضعیتی که آمریکایی‌ها دچار شده‌اند، عامل بلند مدت دارد. این سؤال نتیجۀ معیشتی است که به وجود آورده‌اند. معیشتی که به سادگی قابل جبران نیست. این سنت الهی است که این‌ها محکومند که ساقط بشوند.»[8]
منابع
[1] سایت مرکز مطالعات آمریکا؛ «آیا آمریکا در حال افول است؟» ترجمه‌ای از یادداشت منتشرشده در مارس ۲۰۱۷ در نشریه ژاکوبین
[2] همان
[3] همان
[4] ترامپ، دونالد، سخنرانی انتخاباتی در تولدوی، ایالت اوهایو، 2024.
[5] خامنه‌ای، سیدعلی، سخنرانی در دیدار با بسیجیان، 8/9/1402
[6] روزنامۀ جوان: «افول آمریکا در کلام اندیشمندان آمریکایی»
[7] روزنامۀ فرهیختگان: «تزلزل سه پایۀ قدرت آمریکا به روایت اندیشمندان»
[8] خامنه‌ای، سیدعلی، سخنرانی در یوم‌الله 13 آبان، 13/8/1397.
دیدگاهتان را بنویسید