آیا تا‌به‌حال فکر کرده‌اید که سینما، این جادوی قرن بیستم، چگونه و با چه اهدافی وارد ایران شد؟ آیا ورود دوربین فیلمبرداری به دربار قاجار، تنها یک سرگرمی شاهانه بود یا لایه‌های پنهان و ناگفته‌ای در پسِ پردۀ نقره‌ای آن دوران وجود دارد؟ کتاب حکایت سینماتوگراف، اثری پژوهشی و جسورانه به قلم سعید مستغاثی، شما را به سفری در تونل زمان می‌برد؛ به روزگاری که کالسکه و درشکه در خیابان‌های طهران تردد می‌کردند و مظفرالدین شاه قاجار، مسحورِ دستگاهی عجیب به نام «سینماتوگراف» شد.
این کتاب تنها یک تاریخ‌نگاری خشک و معمولی نیست؛ بلکه روایتی است مستند و تحلیلی از چگونگی شکل‌گیری سینمای ایران که با نثری روان و نگاهی منتقدانه، پرده از رازهای مگو در تاریخ هنر هفتم در ایران برمی‌دارد.
معرفی جامع کتاب حکایت سینماتوگراف
کتاب حکایت سینماتوگراف، جلد اول از مجموعه‌ای پژوهشی تحت عنوان «واکاوی تاریخ سینمای ایران» است. سعید مستغاثی در این اثر، با وسواسی مثال‌زدنی و با تکیه بر اسناد تاریخی، خاطرات، دست‌نوشته‌ها و روزنامه‌های دوران قاجار، به بررسی ریشه‌های ورود سینما به ایران می‌پردازد.
برخلاف بسیاری از کتب تاریخی که صرفاً به ذکر نام اولین فیلم‌ها و اولین سالن‌های سینما بسنده می‌کنند، مستغاثی تلاش کرده است تا «زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی» ورود این پدیده را واکاوی کند. نویسنده در این کتاب به دنبال پاسخ به این سوال است: سینما توسط چه کسانی، از چه مجاری و با چه نیتی وارد ایران شد؟
کتاب با زبانی داستان‌گونه (همان‌طور که از نام «حکایت» پیداست) اما کاملاً مستند، خواننده را با شخصیت‌های کلیدی آن دوران آشنا می‌کند. از میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی که نخستین دوربین را به دستور شاه به کار انداخت، تا صحاف‌باشی و روسی‌خان که اولین سالن‌های نمایش عمومی را دایر کردند. اما ویژگی متمایز این کتاب، نگاهِ آسیب‌شناسانۀ نویسنده به جریان‌های پشت پرده است؛ جریان‌هایی که به زعم نویسنده، سینما را ابزاری برای نفوذ فرهنگی و تغییر سبک زندگی ایرانیان قرار دادند.
چرا باید کتاب حکایت سینماتوگراف را بخوانیم؟
۱. نگاهی نو و انتقادی به تاریخ:
اغلب روایت‌های تاریخ سینمای ایران، رویکردی توصیفی دارند. اما سعید مستغاثی با رویکردی تحلیلی و انتقادی، روایتی متفاوت ارائه می‌دهد. او معتقد است که تاریخ سینمای ایران را نباید جدا از تحولات سیاسی مشروطه و نفوذ استعمار بررسی کرد. اگر به دنبال شنیدن صدایی متفاوت از جریان اصلی تاریخ‌نگاری هستید، این کتاب برای شماست.
۲. استناد به مدارک دست اول:
نویسنده برای اثبات ادعاهای خود، به اسناد معتبر تاریخی رجوع کرده است. بررسی سفرنامه‌های مظفرالدین شاه، اسناد وزارت خارجه و گزارش‌های نظمیه آن زمان، به کتاب اعتباری پژوهشی بخشیده است که آن را برای دانشجویان سینما و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران بسیار ارزشمند می‌سازد.
۳. بررسی نقش جریان‌های شبه‌روشنفکری و فرقه‌ها:
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کتاب، بررسی نقش افراد وابسته به لژهای فراماسونری و برخی فرقه‌های خاص در تاسیس و گسترش سینما در ایران است. مستغاثی با کدگذاری‌های دقیق، نشان می‌دهد که تاسیس سینما در ایران تنها یک اتفاق تکنولوژیک نبوده، بلکه پروژه‌ای فرهنگی بوده است.
۴. نثر روان و کشش داستانی:
با وجود اینکه کتاب ماهیتی پژوهشی دارد، اما قلم سعید مستغاثی خشک و آکادمیک نیست. او با مهارتِ یک مستندساز، وقایع را به هم پیوند می‌دهد و خواننده را مانند یک بیننده فیلم، با خود همراه می‌کند.
مروری بر محتوای کتاب
کتاب حکایت سینماتوگراف شامل چندین فصل است که هر کدام برهه‌ای خاص از بدو ورود سینما تا پایان دوران قاجار را پوشش می‌دهد. برخی از سرفصل‌های مهم و موضوعات مورد بحث در کتاب عبارتند از:
- سفر فرنگ و سوغاتِ شاهانه: ماجرای سفر مظفرالدین شاه به فرانسه و بازدید از نمایشگاه پاریس که منجر به خرید دستگاه سینماتوگراف شد. نویسنده در این بخش به ذوق‌زدگی شاهانه و هزینه‌های گزافی که از خزانه ملت برای این «اسباب‌بازی» پرداخت شد، اشاره می‌کند.
- اولین فیلمبردار: زندگی و فعالیت‌های میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی، نخستین کسی که چشمش را به چشمی دوربین دوخت و تصاویر متحرک را در ایران ثبت کرد.
- سینما و مشروطه: بررسی همزمانی ورود سینما با انقلاب مشروطه و تاثیری که فضای باز سیاسی آن دوران بر گسترش سالن‌های نمایش داشت.
- بانیان اولیه سینمای عمومی: بررسی دقیق زندگی و وابستگی‌های فکری افرادی مانند مهدی روسی‌خان و اردشیرخان که پایه‌گذاران سینماهای عمومی در خیابان لاله‌زار و چراغ‌گاز بودند.
- سانسور و نظارت: چگونگی شکل‌گیری اولین قوانین نظارت بر نمایش فیلم و برخورد روحانیون و مردم مذهبی با پدیده‌ای که آن را مغایر با فرهنگ سنتی می‌دانستند.
درباره نویسنده: سعید مستغاثی
سعید مستغاثی، منتقد، روزنامه‌نگار، پژوهشگر و مستندساز برجستۀ ایرانی است. او که سال‌ها ریاست انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران را بر عهده داشته، به داشتن دیدگاه‌های صریح و انقلابی در حوزه فرهنگ و هنر شناخته می‌شود.
مستغاثی کارگردان مجموعه مستند جنجالی و پرمخاطب «راز آرماگدون» است که به بررسی نفوذ صهیونیزم و کانون‌های پنهان قدرت در جهان می‌پردازد. تخصص او در واکاوی لایه‌های پنهان تاریخ و افشای جریانات پشت پرده، در کتاب حکایت سینماتوگراف نیز کاملاً مشهود است. تسلط او بر تاریخ سینمای جهان و ایران، باعث شده تا این کتاب از سطح یک گزارش ساده فراتر رفته و به یک سند تحلیلی تبدیل شود.
برای خرید دوره «شناخت سینما» به این صفحه مراجعه کنید.
این کتاب مناسب چه کسانی است؟
- دانشجویان رشته سینما و تئاتر: برای درک عمیق‌تر از ریشه‌های سینمای ملی.
- علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و دوره قاجار: برای دیدن تاریخ از دریچه‌ی لنز دوربین.
- پژوهشگران علوم اجتماعی و سیاسی: برای بررسی تاثیر رسانه بر تحولات اجتماعی ایران.
- منتقدان فیلم و هنر: برای آشنایی با خاستگاه‌های نقد و نمایش در ایران.
- عموم کتابخوانان: که به داستان‌های واقعی و مستندات تاریخی علاقه دارند.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.