فیلم جادوگر یا ساحره ساختهٔ رابرت اِگِرز است که با استقبال منتقدان روبه‌رو شد. نمرهٔ مردمی فیلم در سایت آی‌ام‌دی‌بی ۷ است که با توجه به مضامین فیلم امتیاز قابل قبولی است.(منبع)
فیلم جادوگر در مورد خانواده‌ای پیوریتَن(فرقه‌ای از مسیحیان) است که از شهر به دلیل اعتقاد و تعصب خود بر آیین مسیحی اخراج شده و در نزدیکی جنگل تک و تنها ساکن می‌شوند.
رابرت اگرز کارگردان و نویسندهٔ اثر سال‌ها تحقیق کرده بود تا حتی لهجه‌ی مردمان پیوریتن در قرن هفدهم را دقیق در فیلم بیاورد و رسوم جادوگری آن زمان هم به خوبی در فیلم جادوگر بازنمایی شود.(منبع)
فیلم جادوگر در مورد جدال پیوریتن‌ها با جادوگران است که البته بر خلاف تاریخ به سرانجام مطلوب مسیحیان نمی‌رسد. یکی از سخنگویان کلیسای شیطان در آمریکا راجع به فیلم جادوگر گفته است: «این فیلم به درستی نظام پدرسالار گذشته را که منجر به ایجاد فشار هایی بر جامعه می‌شده را به نقد می‌کشد.»(منبع)
این شخص و کلیسای شیطانی که به آن متعلق بود نیز پیش از پخش فیلم جادوگر مردم را رسما به دیدن فیلم دعوت کرده است.(منبع) فیلم جادوگر با اینکه اثری مستقل از کمپانی مستقلی است به جای چند سینمای محدود در هزاران سینما اکران شده است!(منبع)
از جملاتی که در فضای اینترنت پس از اکران این فیلم معروف شد جملهٔ زیر است: «آیا می‌خوای از زندگیت لذت ببری؟»
جمله‌ای که شیطان خطاب به توماسین(دخترک نوجوان داستان) می‌گوید تا او را به شیطان‌پرستی جذب کند.1
در فیلم جادوگر انگلیسی‌های پیوریتن به امریکا برای ساختن سرزمین موعود(بهانهٔ همیشگی آنگلوساکسون‌ها برای غصب سرزمین دیگران) مهاجرت کرده‌اند.
در این دوران(حدود قرن ۱۷) در امریکا در خلال شناسایی و شکار جادوگران، افراد مختلفی زندانی و اعدام می‌شدند. مثلا در واقعه‌ای نوزده نفر به جرم جادوگری اعدام و افراد دیگری هم زندانی شدند.(منبع) پس فیلم مدّعی روایت واقعیت در بعضی سکانس‌های فیلم است.
مبانی کلی فیلم جادوگر 2016
۱. کلیسای منفعل در فیلم جادوگر
در ابتدای فیلم شاهد اخراج خانواده از شهر هستیم. خانواده‌ای متعبد به شریعت مسیحی که در مقابل کلیسا به اعتراض برخاسته و البته کلیسا هم به همین دلیل او را تبعید می‌کند.
پیام این سکانس اعتقاد راسخ این خانواده بر آیین مسیحیت است که حتی حاضر به تبعید می‌شوند تا حرف خدا زمین نماند. پیوریتن‌ها افراطی‌تر از دیگر فرقه‌های مسیحی هستند. اینان غیر همکیشان خود، دیگران را شیطانی می‌دانند و همین مسأله باعث شده بود با مهاجرت به امریکا به غیر از همکیشان خود به چشم شیطان بنگرند.
مردمی که در انگلستان نو(New England) ساکن شده بودند خود را مردمانی خدایی دانسته و آن منطقه را به عنوان سرزمینی که شیاطین در آن ساکن بودند می‌شناختند.2
پس این خانواده نمونه‌ای از اوج اعتقاد مسیحی هستند؛ افرادی که حتی بین خود پیوریتن‌های افراطی هم متعصّب جلوه می‌کنند.
۲. نقد گناه نخستین مسیحی
در ابتدای فیلم، نوزاد خانواده به شکل مرموزی ناپدید می‌شود. این نوزاد را جادوگری در جنگل ربوده است و پس از سلاخی شدن اجزای بدن این کودک در مراسمات شنیع جادوگری استفاده می‌شود.
خون و قربانی انسانی از اعمال مهم جادویی برای احضار شیاطین است. گفته شده است سوزاندن خونِ جادوگر باعث نابودی اعمال شنیع وی شده و به همین دلیل جادوگران را در قرون وسطی آتش می‌زدند.3 به کودک‌خواری جادوگران نیز در بعضی منابع اشاره شده است.4
درواقع فیلم جادوگر مطلبی تخیلی را بازگو نمی‌کند و سعی می‌کند واقعیت تاریخ را به تصویر بکشد.
جالب توجه است که در گفت‌و‌گوی بین پدر و پسر، اشاره‌ای به جهنمی شدن نوزاد ربوده شده می‌شود. طبق الهیات مسیحی و مستند به تعالیم رسمی کلیسای کاتولیک کسانی که غسل تعمید نکنند، جهنمی خواهند شد، حتی نوزادان!5
این خرافات مسیحی باعث شده است پدر در مواجهه با سوال فرزندش پاسخی قانع‌کننده نداشته باشد و طبیعتا مخاطب نیز به غیرعقلانی بودن دین مسیحیت پی ببرد.
۳. دعا و خدایی که نیست!
در فیلم ساحره بارها شاهد دعا کردن مسیحیان هستیم. اما حتی یک‌بار پاسخ این دعاها داده نمی‌شود! گویا اصلا خدایی نیست که بخواهد پاسخ مردم مسیحی را بدهد.
از آن طرف تمام مناسک شیطان‌پرستان تأثیر عینی دارد و به نتیجه می‌رسد. این مسأله دو جنبه دارد؛ یکی اینکه خدایی که پاسخ نمی‌دهد وجود ندارد و دیگری شیطان‌گرایی اثر است.
شبههٔ به نام شبههٔ شر معروفی وجود دارد؛ این شبهه از شبهات مهم ضدخدایان در نقد خداباوری است. اینکه چرا خداوند هر آنچه از او می‌خواهی را برآورده نمی‌کند پس یا نمی‌تواند یا مهربان نیست. اگر نمی‌تواند پس خدا نیست اگر می‌تواند و انجام نمی‌دهد پس مهربان نیست.
در حالی که خدای ادیان ابراهیمی مهربان است و خدای نامهربان معنی ندارد، پس اصلا خدایی در کار نیست. صدها سال است که فلاسفه و متکلمان ادیان به این شبهات پاسخ داده‌اند، اما طبیعتا کمپانی‌های یهودی‌بنیان و سکولار غربی وظیفه‌ای جز آلوده‌سازی اذهان ندارند.
در پاسخ به شبههٔ شر چند نکته قابل طرح است.
اول اینکه مشکلات و رنج‌های ما در بسیاری از موارد نتیجهٔ بی‌توجهی ما به دستورات الهی است. مثلا ربا نابودکنندهٔ اقتصاد جامعه و گناهی بزرگ است، حال جامعهٔ رباخوار اگر به مصیبت‌های اقتصادی دچار شود کسی جز خودش را نباید ملامت کند. غیر منطقی است که ضد توصیه‌های الهی عمل می‌کنیم و بعد نتیجهٔ سوء این گناهان را به گردن خدا می‌اندازیم.
دوم اینکه بسیاری از شُرور حاصل مقایسه است. مثلا کسی که خودروی سواری دارد، خودش را با کسی که چند خودرو دارد مقایسه کرده و این نداری را نوعی شر می‌خواند. در حالی که نداشتن چیزها خالق نمی‌خواهد و طبیعتا منتسب به خداوند متعال نیست. اگر بخشی از انسان‌ها بال داشتند ما خودمان را فلج(بدون بال) می‌دانستیم که حاصل مقایسه است. مقایسه کردن بین نعماتی که خدا به من داده با دیگری مقایسهٔ معقولی نیست.
سوم اینکه بسیاری از بلایا در زندگی ما رنجی کوتاه در مقابل لذتی بسیار بزرگ‌تر است. کسی که موفقیت در کنکور را می‌خواهد، دو سه سال زحمت می‌کشد تا چندین دهه زندگی خود را در آسودگی بگذراند. مشکلات و مصیبت‌های این دنیا نیز برای بروز توانایی‌های انسان زدوده شدن تعلقات غیرالهی و رسیدن به لذت بی‌نهایت است.
پس مجموعا می‌توان گفت شرّی در جهان وجود ندارد و مشکلات نیز به دلیل خیر بیشتر و نتیجهٔ بسیار لذت‌بخشی که در پیش دارد شر نبوده و آزمونی برای پیشرفت انسان‌ها است.
۴. زن و اغواء شیطانی
همانطور که گفته شد فیلم جادوگر دربارهٔ خانواده‌ای مسیحی و بسیار معتقد است. دختر خانواده هم مسیحی معتقدی است اما در فیلم به وی تهمت جادوگری زده می‌شود؛ زیرا شیطان در غیاب خدا در زندگی این خانواده نفوذ کرده و می‌خواهد تک تک اعضاء خانواده را نابود کند. یعنی چنان خانواده‌ای که در اوج تعبّد مسیحی است، اصلا مورد توجه خدایش قرار نمی‌گیرد و به دام شیاطین می‌افتد!
در بین پیوریتن‌های مسیحی اعتقاد رایج این بوده است که به دلیل ضعف جسمانی خانم‌ها شیاطین راحت‌تر می‌توانند بر زنان مسلط شوند.6 البته مسیحیان با استناد به اسطوره‌ٔ فریب آدم توسط حوا نیز سنخیت زن را با شیطان بیشتر از مردان می‌دانند.
در سفر پیدایش ۳:۶ آمده است؛ [6] چون زن دید که آن درخت خوش‌خوراک است و چشم‌نواز و درختی دلخواه برای افزودن دانش، پس از میوۀ آن گرفت و خورد، و به شوهر خویش نیز که با وی بود داد و او خورد.
این نگاه در اسلام مردود است؛ زیرا به تعبیر قرآن کریم شیطان هر دوی آدم و حوّا علیهما السلام را فریب داد.(رک آیۀ ۳۶ سورهٔ مبارکهٔ بقره) اما در عهد عتیق این حوا است که تحت تاثیر شیطان همسرش را فریب می‌دهد.
اما بر اساس همین عقیدهٔ غلط پدر خانواده دخترش را به جادوگری متهم می‌کند که منجر به تفرقه و اختلاف بین اعضاء خانواده می‌شود. اتهام به جادوگری کلیشه‌ای معروف برای تخریب کلیسا و افراطی نشان دادن مسیحیان دیندار است.7
در فیلم جادوگر هم همین مبارزهٔ به حق مسیحیان با جادوگرانی که زندگی مردم را مختلّ کرده و با کمک شیاطین از مردم بهره‌کشی می‌کردند، به بدترین شکل و توأم با خرافات مسیحی ترسیم شده تا مخاطب این عمل منطقی کلیسا را نامعقول بداند. در واقع مبارزهٔ با جادوگران عمل بدی نیست اما فیلم این کنش مفید را با خرافه‌ای مثل شیطانی بودن زن در مسیحیت پیوند می‌زند تا جدال اصحاب دین با جادوگران را بکوبد.
۵. لذت در گرو پرستش بُز
در فیلم جادوگر دوگانه‌ای مشهور ترسیم می‌شود. یا انسان بایستی متعصّبی پیوریتن باشد که به خرافاتی مثل گناه نخستین، جهنمی شدن نوزادان و شیطانی بودن زنان اعتقاد داشته باشد؛ زندگی وی هم در فقر و فلاکت و بدبختی طی شود؛ چنانکه در سکانس‌های مختلفی مشکلات معیشتی خانوادهٔ مسیحی را شاهد هستیم.
یا می‌تواند برای رسیدن به لذت و کامیابی به پرستش شیطان رو بیاورد! در سکانس‌های پایانی فیلم جادوگر توماسین پس از کشته شدن تمام اعضای خانواده‌اش به دست شیطان و جادوگران از بزی که در خانهٔ آن‌ها بود طلب کمک می‌کند.
شبات جادوگران نوعی گردهمایی هفتگی جادوگران بود که در این گردهمایی پرواز هم می‌کردند. در فیلم این مراسم به تصویر کشیده شده و نشان‌دهندهٔ رستگاری توماسین است.8
از طرفی بعضی از فرقه‌های شیطانی برای جدید الورودها یک بز می‌آوردند و می‌گفتند در مقابل وی تواضع کن و به شکل حقیرانه‌ای برتری این بز که خدای ماست را بر خودت بپذیر.9
در فیلم هم به همین شکل شیطانی به شکل بز وجود دارد.
این بز پس از درخواست توماسین ناگهان به شکل انسانی در آمده و به توماسین پیشنهاد می‌دهد اگر می‌خواهد به لذت و خوشبختی برسد، بایستی به کیش جادوگران و شیطان‌پرستان وارد شود! جمله‌ای که در بین مخاطبان هم معروف شده بود.
این دوگانهٔ لذت و دین دوگانه‌ای ساختگی است. نه بی‌دین‌ها، زندگی بدون رنجی دارند و نه دینداران دائم در عذاب روحی به سر می‌برند. اتفاقا بر اساس آمارهای علمی، آرامش روحی و روانی، رضایت به زندگی و احساس خوشبختی در بین انسان‌های دیندار بیشتر از انسان‌های بی‌دین است.
حتی دین‌دارانی که فعالیت و کنش مذهبی دارند در مقایسهٔ با دین‌دارانی که به شریعتشان عمل نمی‌کنند، احساس خوشبختی بیشتری دارند.(منبع)
در کلام معصومان هم آمده است که «[خدایا] کیست که لذت عشق تو را بچشد و به غیرِ تو روی‌آورد!» (مناجات محبین امام سجاد علیه السلام)
در زندگی شخصی هم این مطلب برای دینداران بدیهی است؛ دلگرمی به خداوند متعال و اولیایش باعث می‌شود بتوانیم سخت‌ترین مشکلات را بگذرانیم و خم به ابرو نیاوریم؛ زیرا بر خلاف فیلم جادوگر زندگی دیندارانه مملو از مشکلاتی است که با دعا و توسّل به خداوند و اولیایش حل شده است. مشکلات خانوادگی، بیماری، فقر و… همگی با اتصال به عالم ملکوت و گرفتن نور از جهان بالاتر قابل حل شدن است. احتمالا خوانندهٔ گرامی نیز مثل نگارنده دست غیبی که حلّال مشکلات است را در زندگی خویش دیده است.
اما به هر حال در فیلم ساحره محبّت خداوند به انسان‌ها و حاجت‌دهی خدا کاملا انکار شده و بخشی از این صفات به شیطان منسوب شده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری فیلم جادوگر
فیلم جادوگر با قوت نسبی در کارگردانی و خصوصا فیلمنامه سعی می‌کند جهانی بی‌خدا را به تصویر بکشد که انسانِ از همه جا مانده جز پناه بردن به شیاطین و جادوگری چاره‌ای ندارد.
طبیعتا کلیسای شیطان هم از چنین فیلمی استقبال کرده و در کنار توزیع‌کنندگان بی‌دین امریکایی مبلّغ این فیلم می‌شود.
متأسفانه در رسانه‌های قانونی و رسمی ایران از جمله روبیکا و فیلیمو هم این فیلم با سانسوری نصفه و نیمه در حال پخش است و مخاطب بی‌گناه به اسم سرگرمی پای تماشای فیلمی می‌نشیند که جدی‌ترین شبهات اعتقادی و عملی را در عمق وجودش می‌کارد.
در فیلم جادوگر دین‌داری و خداپرستی هیچ تأثیری در زندگی ندارد؛ اما جادوگری و پرستش شیطان کاملا مؤثر، عینی و واقعی است. در پایان فیلم توماسین به همراه شیطان‌پرستان در مراسم شیطانی شبّات به آرامش رسیده و به آسمان پرواز می‌کند.
چنین فیلمی اگر با مضمون مسیحی ساخته می‌شد، مطمئنا بی‌دین‌ها به آن هجمه کرده و شعاری خوانده می‌شد. اما در سینمای هالیوود شیطان‌پرستی به عنوان جایگزین مسیحیت معرفی می‌شود و کمتر کسی هست که به این رویکرد سیاه اعتراض کند.
هالیوود دائما با ترسیم شکست انسان در مقابل شیطان قصد دارد شیاطینِ پست و فرومایه را قدرتمند جلوه داده و تنها راه نجات معرّفی کند.
منابع:
1.The Witch, Paul O’Connor, University of Exeter, p4
2.The Wonders Of The Invisible World, cotton Mather, p13
3.The Encyclopedia of MAGIC and ALCHEMY, Rosemary Ellen Guiley, blood
4.The Encyclopedia of Witches, Witchcraft and Wicca Third Edition, Rosemary Ellen Guiley, P54
5.مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، محمد کاشانی، ۱۳۹۵, ص۴۵۶
6.Damned Women: Sinners and Witches in Puritan New England, By Elizabeth Reis, p110
7.Puritan Gothic: Extremist Horror in Robert Egger’s The Witch, By Jeanette Laredo, p2
8.The encyclopedia of witchcraft and magic, Venetia newall, P141
9.Aleister Crowley & the Hidden God, Kenneth Grant, p81
این مطالب را هم ببینید؛
نقد فیلم معصوم 2024 Immaculate
نقد فیلم میدسامر Midsommar 2019
/201/202
