مرد هزار چهره و عروس هزار داماد | تحلیل ژئوپولیتیک گروه‌های جهادی

نویسنده: بیگلری

تحلیل ژئوپولیتیک گروه‌های جهادی و تأثیر رسانه‌های غربی

کوهنوردی این روزهای ارتش اسرائیل در جبل الشیخ مدیون مرد هزار چهره‌ای است که کودکی خود را زیر عبای وهابیت ریاض آغاز کرد، در مهد کودک القاعده رشد یافت و از زندان بوکا فارغ‌التحصیل شد. ابو محمد جولانی که امروز به نام یکی از تپه‌های فتح‌شده اسرائیل تخلص کرده است، نمادی از پیچیدگی‌ها و فرصت‌طلبی‌های ژئوپولیتیک در دنیای امروز است.

این فرد که در پی خلق پروژۀ سیاسی-ایدئولوژیک در دنیای اسلام است، از مسجد اموی دمشق به‌عنوان تریبون خود استفاده کرد تا پیامی جهانی را به گوش جهانیان برساند: پیروزی بر دولت سوریه و بازسازی جهان اسلام به دست کسانی که در دل جنگ‌های نیابتی و تحولات منطقه‌ای نقش کلیدی ایفا کرده‌اند.

(https://edition.cnn.com/2024/12/08/middleeast/analysis-syria-rebel-leader-speech-iran-intl-latam/index.html)

اما در این تحولات پیچیده، مفهوم دیگری نهفته است که می‌تواند به‌خوبی وضعیت کنونی خاورمیانه را توصیف کند.

مجو درستی عهد از جهان سست نهاد
که این عجوز عروس هزار دامادست

غرب آسیا امروز منطقه‌ای که درگیری‌ها و بحران‌ها آن را تحت تأثیر قرار داده است و تعبیر «عروس هزار داماد» اشاره‌ای است به امروز جهان که تحولات سوریه آخرین جلوه‌گری این عجوزه را پیش چشمان جهانیان قرار داد.

با دنبال کردن رد این تحولات در عراق و سوریه پس از مرگ اسامه بن لادن بروز تغییرات بنیادی در سیاست‌های جهادی در منطقه قابل مشاهده است. در حالی در سال های‌گذشته گروه‌هایی چون داعش در مناطقی گسترده در عراق و سوریه مستقر شدند، موصل و تکریت به دستان داعش افتادند و جبهه‌های نبرد به سرعت تغییر کرد. این تحولات با حمله سریع و چندجانبه داعش به مناطق مرکزی و شمالی عراق در سال ۲۰۱۴، نشانه‌هایی از شکست جبهه‌های سنتی غربی و همچنین پایان سلطنت سابق القاعده به‌عنوان مهم‌ترین گروه جهادی جهان بود. (Cockburn, 2014, 15)

اما همانطور که حافظ در شعر خود اشاره می‌کند «این عجوز عروس هزار دامادست» خاورمیانه و جنگ‌های نیابتی آن همچنان در حال تغییر و تحول است. هر بحران و تحولی در این منطقه، بار دیگر باعث تغییر ائتلاف‌ها و جریان‌های قدرت می‌شود. هر بازیگر سیاسی در این عرصه، مانند دامادی در پی تصاحب این عروس است، اما هیچ‌کدام نمی‌توانند پایدار بمانند. این تغییرات دائمی، جایی برای ثبات باقی نمی‌گذارند و در هر لحظه ممکن است وضعیت جدیدی در سیاست‌های منطقه‌ای حاکم شود.

رسانه‌های غربی و ساخت تصویر از جولانی و داعش

نقش رسانه‌های غربی در این تحولات بسیار مهم است. در حالی که رسانه‌های غربی جولانی و دیگر رهبران جهادی را به‌عنوان تهدیدات جهانی و نمایندگان خشونت در دنیای اسلام معرفی کرده‌اند، این تحلیل‌ها اغلب ساده‌سازی شده و از پیچیدگی‌های ایدئولوژیکی و سیاسی حرکت‌های جهادی غافل هستند.

به‌ویژه در خصوص جولانی که خود را در مسجد اموی دمشق به‌عنوان یک رهبر افراطی معرفی کرد، باید به این نکته توجه داشت که رسانه‌های غربی، در مواجهه با چنین شخصیت‌هایی، عمدتاً آن‌ها را از زاویه‌ای امنیتی و تهدیدآمیز تحلیل می‌کنند، بدون آنکه به عمق مبارزات و درگیری‌های داخلی در سوریه و عراق بپردازند.

این عدم شناخت از پیچیدگی‌های داخلی جبهه‌های جهادی و اتحادهای متغیر بین گروه‌ها، به‌ویژه در سوریه و عراق، به‌شدت در تحلیل‌های غربی دیده می‌شود. باراک اوباما در سال ۲۰۱۴ در سخنرانی خود در وست پوینت اعلام کرد که تهدید اصلی ایالات متحده دیگر از سوی «القاعده مرکزی» نخواهد بود، بلکه از گروه‌های جهادی غیرمتمرکز خواهد بود که اغلب بر اساس منافع محلی عمل می‌کنند. او این تحلیل را در حالی بیان کرد که بسیاری از گروه‌های «میانه‌رو» که مورد حمایت غرب قرار گرفته بودند، در واقع بیشتر تحت کنترل گروه‌هایی مانند داعش و جبهه النصره بودند. (Cockburn, 2014, 16)

سیاست‌های غربی در حمایت از برخی گروه‌های شورشی در سوریه و عراق، بدون در نظر گرفتن وابستگی‌های آن‌ها به گروه‌های افراطی مانند داعش و جبهه النصره، یک اشتباه فاحش بود.

آمریکا و متحدانش در منطقه، به‌جای مقابله با این گروه‌ها، عملاً با تقویت جریان‌های سنی-جهادی، زمینه‌ساز گسترش نفوذ آن‌ها شدند. از سوی دیگر، تأمین تسلیحات برای گروه‌های مخالف اسد، از جمله گروه‌هایی که بعدها به داعش پیوستند، خود یکی از عواملی بود که باعث تقویت این گروه‌ها در عراق و سوریه شد.

تهدیدی جهانی از دل جنگ‌های داخلی

در نهایت، آنچه که در این تحلیل‌ها به وضوح به چشم می‌آید این است که داعش، هیات تحریرالشام (HTS) و گروه‌های جهادی مشابه، نه‌تنها یک تهدید محلی برای کشورهای منطقه، بلکه تهدیدی جهانی‌اند که پیامدهای آن در عرصه‌های ژئوپلیتیک و حتی اجتماعی و فرهنگی در سراسر جهان محسوس خواهد بود. همانطور که حافظ در دل غزلیاتش به مشکلات و بحران‌های جهان اشاره کرده است، خاورمیانه نیز همچنان «عروس هزار داماد» در دل جنگ‌ها و بحران‌ها، رازهایی جدید برملا می‌شود که همه جهان را درگیر خود می‌کند.

منبع:

Cockburn, Patric .The Rise of Islamic State, ISIS and the New Sunni Revolution .2014. versobooks.