سازمان اُرت مؤسسه یهودی زمان پهلوی

یکی از مؤسسات فعال یهود در عصر پهلوی، سازمان اُرت بود. این مؤسسه شعبه‌ای از مؤسسۀ جهانی اُرت است که در 1880 میلادی/1259 شمسی در اروپا پایه‌گذاری شد.

هزینۀ این سازمان از سوی مرکز جهانی اُرت در ژنو (سوئیس) تأمین می‌شد.

این مؤسسه از هنرستان‌های مختلف برای فراگیری نوجوانان یهودی در حرفۀ صنعتگری تشکیل شده بود. رشته‌هایی که دختران و پسران در آن آموزش می‌دیدند شامل: برق، مکانیک، تراشکاری، نقشه کشی، خیاطی و… بود، آن‌ها با روش‌های پیشرفته و وسایل مدرن در آن زمان بسیاری از فرزندان یهودی را تربیت کرده و وارد بازار کار کردند.

دفتر مرکزی آن در ژنو واقع شده است. اولین هنرستان اُرت در جهان در سال 1880 میلادی تأسیس و بعد از آن در تمام کشورهای اروپا، آمریکا، آسیا، آفریقای شمالی و جنوبی تأسیس شد.

بعد از مؤسسۀ آلیانس، هنرستان‌های اُرت از بالاترین مکان‌های خدمت‌‌رسانی به یهودیان در سراسرجهان به ویژه ایران بود.

از اهمیت این هنرستان همین بس که «بارون ادموند روچیلد» در سفر دو هفته‌ای خود به ایران از آن بازدید کرد و در دفتر یادبود آن مطلب نوشت و اظهار خوشحالی خود را بیان کرد.

اولین رئیس سازمان اُرت در خیابان صبا تهران به نام «ژزف گالانی» از اهالی لهستان و تبعۀ اسرائیل و به زبان‌های عبری، فرانسه، انگلیسی، روس و ییدیش(زبان عبری مختلط با آلمانی که یهودیان اروپایی تکلم می‌کردند) تسلط داشت.

سازمان مرکزی اُرت در شهرستان‌های اصفهان و شیراز نیز شعبه‌هایی دایر کرد که با همکاری انجمن‌های محلی یهود پیش می‌رفت. یکی از موارد حائز اهمیت این سازمان راه‌اندازی بخش دختران اُرت از جمله فعالیت‌های اُرت جهانی در ایران بود.

مؤسسۀ اُرت مانند دیگر تشکیلات یهودی در ایران اهداف صهیونیستی خود را نیز دنبال می‌کرد. تشویق و ترغیب یهودیان ایرانی برای رفتن به فلسطین اشغالی و جمع‌آوری اعانه برای صهیونیسم که در سند وزارت کشور به شماره 57790/5 مورخ 10/10/1332 به صراحت در آن بیان شده است.

بعد از اتمام هنرستان، افراد عضو گروه «انجمن فارغ‌التحصیلان اُرت ایران» می‌شدند که از اهداف این انجمن، انتشار نشریه و پیدا کردن کار برای فارغ التحصیلان بود. نکته قابل توجه این است که طبق سند ساواک به شماره 30839/ه/4 در تاریخ 8/12/1345 این انجمن دارای مجوز قانونی نبوده است.

«شموئیل کامران» یهودی عضو سابق «هنرپیشگان صهیون» و عضو مؤسس سازمان جوانان یهود ایران که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به آمریکا مهاجرت کرد در مقاله‌ای به موضوع تشکیلات خارجی یهود در ایران اشاره کرده است:

مؤسسات خارجی یهود به ترتیب عبارت بودند از: مدارس آلیانس، سازمان سخنوت اسرائیل که در امر مهاجرت کمک می‌کرد، امریکن جوینت(American Joint) که از بهداشت محله و بیمارستان گرفته تا مشاوره و کمک‌های مالی در تمام سطوح کارهای اجتماعی فعالیت می‌کرد.

به‌طور کلی می‌توان گفت این مؤسسه با سودجویی از عنوان بین‌المللی و موقعیت خاص خود تحت عناوینی با برپایی مراسم‌های ویژه و دعوت از سرمایه‌داران و شخصیت‌های یهودی و حتی برخی سران مملکتی ایران برای اهداف صهیونیستی اعانه جمع‌آوری می‌کرد.

اعطای امتیازات ویژه به محافل یهود ایران از سوی دستگاه سلطنت و بهره‌برداری سیاسی و تبلیغاتی از مناسبات این کانون‌ها با مراکز یهودی و صهیونیستی جهان خارج، یک معامله رایج و مرسوم بین رژیم پهلوی و برخی تشکل‌های یهودی داخل کشور در آن دوران بود. ارتباط عمیق و گستردۀ آن‌ها با یهود بین‌الملل و صهیونیسم جهانی نه‌تنها از نظر ساواک پوشیده نبود بلکه رؤسای سازمان امنیت تلاش می‌کردند از این پیوند و ارتباط به نفع سلطنت پهلوی استفاده کنند.