مائده یا جونگ هیون؟ | نقد فیلم چشم بادومی

نقد فیلم چشم بادومی | جشنواره فجر 43

نویسنده: زهرا عزتی‌نیا

مائده دختر شانزده­ سالۀ شیرازی محور فیلم درام اجتماعی ابراهیم امینی، کارگردان تازه‌­کار اما راه‌­بلد سینمای ایران است که در چشم­ بادومی به آن پرداخته است.

وقتی که قرعۀ تماشا و نقد این فیلم به نام من افتاد مشتاقانه آن را پذیرفتم و کنجکاو شدم بدانم چشم­ بادومی چه داستانی را دنبال می‌­کند؟ و ابراهیم امینی کارگردانی که تاکنون در کسوت نویسنده­‌ای موفق در فیلم‌­هایی همچون ایستاده­ در ­غبار، موقعیت مهدی، درخت گردو و…. هنرنمایی کرده است، اکنون، در ساحت کارگردان تازه­‌کار چه اثری را به عنوان اثر اول خود در تاریخ سینمای ایران ثبت خواهد­کرد؟

آیا فیلم او مانند خیلی از فیلم‌­های جشنوارۀ فجر فارغ از محتوایی غنی بدون آن­که همخوانی و تناسبی هر چند اندک با آرمان‌های جشنواره داشته باشد صرفاً در صدد ربودن سیمرغ های خوش­رنگ­ و ­لعاب آن ساخته شده است یا نه، امینی در قامت پاتولوژیست فرهنگی با آشنایی کامل و عمیق از آسیب‌­های فرهنگی و اجتماعی جامعۀ خود، به‌دنبال ارائۀ نسخه‌­ای درمانی در قالب اثر هنری فاخر و توانمند خواهد بود…؟

بگذریم…

ساعت 18:30 روز 15 بهمن 1403 در غروبی نه چندان سرد بر روی صندلی 8 ردیف 5 سالن سینما تربیت قم با صندلی های تازه تعویض و جمعیت اندک اما مشتاق تماشا، در حالی به تماشای فیلم نشستم که خودکار، دفتر و گوشی موبایل خود را جهت ثبت نکات نه‌­چندان کارشناسانۀ خود آماده کرده بودم.

و اما فیلم…

داستان فیلم حول محور دختر شانزده ­ساله‌ای به نام مائده بود.

دختری که در دوران نوجوانی خود با تلاطم‌­های مقتضی این دوره از زندگی دست و پنجه نرم می‌­کند، او که در خانوادۀ کوچک خود به همراه پدر(شاهرخ)، مادر(ملوک) و یک برادر کوچک­تر از خود(متین) زندگی می‌­کند، اکنون در اسارت احساس، عاطفه و هیجان این دورۀ بسیار خاص از زندگی به خواننده‌­ای کره‌­ای(جونگ هیون) دلبستگی شدیدی پیدا کرده است و خود را به هر آب و آتشی می‌­زند که به وصال عشق صعب‌الوصول خود دست یابد. داستان از آنجایی حساس­‌تر می­شود که جونگ هیونِ معشوق به صفحه شخصی مائدۀ قصۀ ما پیام محبت‌­آمیزی ارسال می­‌کند و از او می‌­خواهد تا در یکی از کنسرت­‌هایی که به زودی اجرا می‌شود حضور یابد.

از این­جای قصه یا به عبارتی فیلم، کشمکش‌های گاه و بیگاه مائده با همه مخصوصاً با مادر و تا حدودی پدر خود آغاز می‌­شود، چرا که خانوادۀ او کوچک­ترین درکی از اعمال و رفتارش ندارند و این واکنش‌های احساسی و هیجانی برایشان پوچ و بدون توجیه است.

ساره بیات بازیگر و هنرمند خوش­‌نقش و پرتوان کشورمان که نقش مادر مائده را بر عهده دارد، برای خارج کردن دخترش از این حالات ناآرام روحی به پدر و روستای پدری خود در هفتاد و پنج کیلومتری شیراز(اَنشان) پناه می‌­برد تا بلکه دوری از فضای پرتلاطم شهر التیامی باشد بر درد ناآشنای دلبندش.

اما این راهکار وی چاره‌­ساز نیست و به فرار مائده از خانه و واکنش‌­های جنجالی­‌تر او منتهی می‌­شود، وقتی مائده خود را از کنسرت جونگ­ هیون جامانده و از وصال معشوق خود ناکام می‌­بیند، با چنان ضربۀ روحی مواجه می‌­شود که دچار «اختلال تجزیه هویت» شده و  و در اثر این اختلال روحی خود را جونگ هیون واقعی می­‌پندارد.

مادر مائده به هر دری می‌­زند تا سلامتی را به دختر خود باز­گرداند اما وقتی به نتیجه‌­ای نمی­‌رسد از شوهرش شاهرخ تقاضای تأمین پول و رفتن به سئول و دیدن جونگ هیون توسط مائده را می‌­کند تا دخترش با دیدن جونگ واقعی هویت گم و فراموش شدۀ خود را باز­یابد.

پدر،ماشین و مادر طلاهایش را می‌فروشد و هزینۀ سفر فراهم می‌­شود.

از قضا حین سفر و در فرودگاه، مادر مائده با خبر خودکشی جونگ هیون مواجه می‌­شود، خبری که مائده هیچ­گونه درکی از آن ندارد چرا که خود را جونگ هیون کذایی می‌­داند و در صدد فهماندن این واقعیت به دیگران است که جونگ هیون نمرده و زنده است و جونگ واقعی خود اوست.

قصه تا جایی پیش می‌­رود که پدر و مادر مائده هیچ راهکاری جز بستری ­کردن دخترشان در بیمارستان روانی جهت طی کردن دوره درمان وی نمی­‌بینند. مائده دختر جذاب و جسور داستان، اکنون بی­صدا و آرام در بیمارستان روانی بستری می‌­شود در حالی که آهنگ­‌های جونگ را با خود زمزمه می‌­کند، اینجاست که ابراهیم امینی، گرۀ کور داستان این فیلم و داستان این روزهای نوجوانانمان را باز می‌­کند و پدربزرگ قصه، مردی از آن روزهای دور را به یاری نوۀ دوست­‌داشتنی خود می­‌رساند، کسی ­که تمام دنیا برایش تکراری است به جز مائده… کسی که درد مائده را زندگی کرده است، کسی که جونگ هیون نوه‌­اش را در جیمز بارون­دین معشوق روزهای جوانی خود، زنده می‌­بیند.

پدربزرگ مائده که مهدی هاشمی در نقش او هنرنمایی می‌­کند با زنده کردن خاطرات جوانی و تغییر پوشش و ظاهرش و همراه کردن مائده با خود جهت حضور در مراسم بزرگداشتی که دوستداران جونگ در تهران برای وی تدارک دیده اند به مائده می‌فهماند که جونگ هیون و کسانی که خود را به شکل او درآورده‌اند فراوان­اند و فقط مائده است که بی‌­مانند است و تکراری ندارد و این­چنین است که در انتهای داستان، دختر چشم ­بادومیِ فیک، خود را با چشم­‌های واقعی در آینه می‌بیند. شاید دوای درد مائدۀ او و مائده­‌های ما در اندکی همزات‌­پنداری و درک‌­های متقابل است.

این فیلم به دلیل داستان و محتوای محوری آن قابل تحسین است. به راستی ابراهیم امینی چقدر زیبا درد این سال‌­های فرزندانمان را شناخت و با زبان هنر به بیانش پرداخت و چقدر و چه­ میزان و چه بی‌­انتها جای این­چنین آثاری در سینمای ایران خالی­ست تا همین هنردرمانی، نسل اکنون را به نسل­‌های گذشته پیوند دهد و مفاهمه­‌ای از سر عشق و محبت ایجاد کند.

البته ممکن است در انتهای فیلم، مخاطب با علامت سؤال بزرگی مواجه شود و به نقش مؤثر و راهکار قابل ­اعتنایی برای پدر و مادرِ شخصیت اصلی فیلم دست نیابد، شاید هم کارگردان با نمایش دو سکانس متفاوت از غذا دادن اجباری و همراه با خشونت مادر به پسرش متین و سرکشی و عدم پذیرش خوردن از سوی او در ابتدای فیلم و غذا دادن توأم با آرامش به همراه دیالوگ «اگر نمی خواهی باشه نخور و هر وقت خودت خواستی بخور» توسط مادر و پذیرش خوردن توسط متین، مخاطب را به این نتیجه می‌­رساند که این درک و همراهی و هم­زبانی از همان ابتدای کودکی می‌بایست حاکم بر روابط آن‌­ها باشد.

اگر بخواهم نقد منصفانه‌­ای به این اثر بکنم، چشم­ بادومی را برخوردار از فیلمنامه‌­ای نسبتاً قوی می‌­بینم که به ­خوبی توانسته است با مخاطب خود ارتباط برقرار نماید. بازیگران فیلم توانسته‌اند احساسات و چالش‌های شخصیت‌های خود را به طور مؤثری به نمایش بگذارند. ساره بیات در نقش مادر، با بازی درخشان خود، نگرانی‌ها و تردیدهای یک مادر ایرانی را به خوبی منتقل کرده است و نیز علی باقری در نقش پدری با شغل سادۀ کارگری به عنوان پدری دلسوز ظاهر گردیده است، ستایش دهقان و دیگر بازیگران جوان نیز با ارائه بازی‌های طبیعی و واقعی، به جذابیت فیلم افزوده‌اند.

موسیقی فیلم چشم بادومی با آهنگ­سازی مسعود سخاوت‌­دوست ترکیبی از عناصر موسیقی کره­‌ای و ایرانی است. در تیتراژ پایانی فیلم قطعه­‌ای از موسیقی کره­‌ای گنجانده شده است که نگاه انتقادی را بر آن وارد می‌­دانم چرا که با توجه به هویت بازیافتۀ شخصیت اصلی در انتهای فیلم، استفاده از موسیقی ایرانی به جای موسیقی کره‌­ای بر زیبایی اثر می‌­افزود.

حسین جمشیدی گوهری، به عنوان تدوینگر این فیلم سعی کرده است با ترکیب مناسب صحنه‌­ها، حس­ و ­حال ملتهب داستان و چالش‌­های مورد مواجهه شخصیت اصلی را به خوبی منتقل کند.

سجاد نصراللهی‌نسب به عنوان تهیه‌­کنندۀ فیلم با داشتن آثار شاخصی همچون آپاراتچی و در آغوش درخت در این فیلم نیز خوش درخشیده است.

فیلم با برخورداری از پیرنگ مناسب و منطقی، به خوبی تضاد میان آرزوهای فردی و انتظارات فرهنگی را به تصویر می‌کشد و شخصیت مائده به عنوان نماینده‌ای از نسل جوان، با چالش‌های واقعی و احساسی روبرو است که می‌تواند با بسیاری از جوانان همذات‌پنداری نماید.