نقد فیلم موسی کلیم الله | شاهکار در فرم و متوسط در محتوا
نقد فیلم موسی کلیم الله / به بهانۀ نمایش «فیلم موسی کلیم‌الله» در جشنواره فجر؛ نشد آنچه که انتظار داشتیم!
نویسنده: سید محمدمهدی موسوی
در روزهای اخیر چه بر بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و چه در رسانه‌های رسمی از جمله صداوسیما، نظرات و دیدگاه‌های مختلف و گاه متضاد راجع به آخرین محصول هنری و رسانه‌ای ابراهیم حاتمی‌کیا مطرح شده که خود مسأله حاکی از اهمیت فیلم‌سازی است که به اذعان خیلی از کارشناسان و صاحب‌نظران، همچنان مهم‌ترین سینماگر دوران پس از انقلاب است.
سخن از فیلم «موسی کلیم‌الله (ع)» است که در بخش نخست با پسوندِ «به‌وقت طلوع» در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر به اکران درآمده‌است.
سختی کار در چنین ژانری را فراموش نکنیم
پیش از ورود به بحث اصلی، ذکر این نکته ضروری است که به هر حال نباید از یاد ببریم که تولید فیلم از یک موضوع داستانیِ تاریخی که همه مخاطبان با فضای قصه‌اش آشنا هستند آن هم وقتی قرار است کار درباره‌ی پیامبری الهی ساخته شود و در آن نزدیک شدن به مفهوم امر قدسی یک موضوع طبیعی است، دشواری‌های خاص خود را به‌همراه دارد و از این حیث باید شجاعت و جسارت حاتمی‌کیا در ورود به این مساله را ستود اما این مسئله باعث نمی‌شود که به ایرادات وارد بر این اثر نپردازیم از جمله اینکه درام ماجرا به‌شکل روایت یک اثر سینمایی شکل نمی‌گیرد و از سویی بازی هنرپیشگان اصلی به‌جز مریلا زارعی- که باید او را گوهری برای سینمای ایران و بهترین بازیگر زن حال حاضر هنر هفتمِ وطنی توصیف کرد- چنگی به دل نمی‌زند.
کلیت داستان از این قرار است که فرعون بر پایه خوابی که می‌بیند و خواب گزاران برایش تعبیر می‌کنند به‌دنبال کشتن کودکانی است که در یک مقطع خاص زمانی متولد می‌شوند تا بلکه بدین وسیله تخت سلطنتش حفظ شود، البته کودک‌کُشی به خواست کاهنان مطرح می‌شود و اساس فیلم بر این امر بنا می‌شود تا کودکی که مخفیانه و در روزی خاص به دنیا آمده و منجی قوم بنی‌اسرائیل است، نجات یابد. در کشاکش چنین داستانی در نهایت مادر حضرت موسی (ع) با وجود هراس و نگرانی خاص مادرانه به ندای وحی گوش داده و فرزند خود را به خدای یوسف (ع) و رود نیل می‌سپارد.
جذابیت‌های فرمی و ضعف در شخصیت‌پردازی دراماتیک
شروع فیلم تا حدودی گیرا و جذاب است و به‌جهت تکنیک‌های فرمی جذاب مخاطب با آن ارتباط می‌گیرد از جمله در صحنه هایی که کنار چشمه معروف حضرت یوسف(ع) مؤمنان بنی اسرائیل در حال دعا و مناجات هستند، اما به‌جهت آنکه شخصیت‌ها چندان به‌لحاظ قوت فیلمنامه ای شکل نگرفته‌اند در ادامه ماجرا افت ضرباهنگ قصه را شاهد هستیم هر چند که برخی سکانس‌ها انصافاً با هیجان و تعلیق قابل توجهی همراه است.
همان طور که برخی از منتقدین نیز در گفته‌ها و یا یادداشت هایشان مطرح کرده‌اند یکی از ایرادات کار به‌خصوص در بخش فیلمنامه این است که پیش از پرداختن به شخصیت مادر موسی، شخصیت فرعون و حکومت طاغوتی و حتی نقش همسر فرعون_آسیه_ نیز به‌درستی تبیین و معرفی نمی‌شود
گوهری کم نظیر به نام «مریلا زارعی»
در عالم فیلم‌سازی همواره بر این نکته محوری تأکید می‌شود که هنرپیشه می‌بایست بتواند با مخاطب ارتباط لازم را برقرار کند و این ارتباط بیش از هر چیز به‌واسطه برانگیختن احساسات و قدرت همذات‌پنداری است و در رابطه با نقش آفرینی خانم زارعی آنچه حائز اهمیت است اینکه ایشان معمولاً در نقش‌هایی که احساسات قوی دارند، خوب و گاه درخشان عمل می‌کند، کما اینکه در فیلم بادیگارد با وجود آنکه تحت‌تأثیر نقش آفرینی پرویز پرستویی است اما اجمالاً موفق و تأثیرگذار از عهده کار برمی‌آید و همچنین در فیلم جدید حاتمی‌کیا نیز که ایفاگر نقش یوکابد به‌عنوان مادر حضرت موسی (ع) است، بهترین بازی را در فیلم انجام می‌دهد.
همانطور که اشاره شد به‌جز بازی خوب و حسی مریلا زارعی، بازی‌های دیگر بازیگران به‌خصوص ضد قهرمان‌های قصه یعنی بهنام تشکر، فرهاد آئیش (در مقام بزرگ خواب گزاران معبد) و شکیب شجره، جالب توجه و قدرتمند نیست و به نظر می‌رسد که در کلیت کار یک مقدار شتاب‌زدگی برای رساندن فیلم به جشنواره وجود داشته است.
با این حال، موسیقی با هنرمندی کارن همایون‌فر و نیز فیلمبرداری کار از سوی تورج منصوری انصافاً جذاب و گوش‌نواز و خیره کننده است و اینها نشان‌می‌دهد که با وجود کم ملات بودن فیلمنامه از حیث قصه گویی و شخصیت‌پردازی، خالق آژانس شیشه‌ای همچنان برترین تکنسین سینمای ایران است و در بُعد فرمی مهارت فوق العاده ای در تولید یک اثر سینمایی دارد.
دغدغه‌ای ارزشمند از سوی بهترین فیلمساز بعد از انقلاب
وقتی خبرنگاران از حاتمی‌کیا درباره انگیزه درونی‌اش به‌جهت ساخت پروژه تاریخی عظیم «موسی کلیم‌الله» در همین جشنواره پرسیدند، او گفت: «من هر فیلمی ساختم نفس زمانه باید به آن می‌خورد. فیلم موسی برای من مفهوم انتظار در آن اهمیت داشت. اگر مفهوم انتظار را پیدا نمی‌کردم، نمی‌توانستم فیلم را جمع کنم.»
دغدغه سازنده مجموعه‌ای از فیلم‌های شاخص بعد از انقلاب در ورود به این مسیر فیلم‌سازی و تغییر رویکرد البته ارزشمند است اما ای کاش شتاب‌زدگی در رساندن فیلم به جشنواره جایش را به‌دقت نظر در ساخت فضای داستانی فیلم با همان مؤلفه مهم شخصیت‌پردازی دراماتیک می‌داد تا ثمره کار آن چیزی باشد که همه ما از ابراهیم حاتمی‌کیا با آن توانمندی‌های غیرقابل انکارش سراغ داریم.
رویکرد زنانه در تازه‌ترین فیلم حاتمی‌کیا
از جمله نکات شاخص این فیلم البته آن است که برخلاف بسیاری از آثار حاتمی‌کیا، این بار با اثری با محوریت زنانه روبه‌رو هستیم کما اینکه شخصیت‌های مادر موسی، آسیه و شخصیت فوعه که قابله دربار است، پررنگ‌تر از شخصیت مردان است ولی مشکل کار اینجاست که شخصیت‌های فرعی داستان چندان قوت و ظرفیت ندارند که گره افکنی در فیلم کرده و در نهایت به گره گشایی هنرمندانه و جذاب کمک کنند که این مشکل باید در پرداخت اثر در مقام سریال که قرار است در تلویزیون پخش شود، مرتفع شود.
امید آنکه این اثر که به‌لحاظ دیدگاه تصویری و تکنیک‌های تصویربرداری، موج مهمی در سینما و تلویزیون کشور پدید آورده در نسخه سریالی‌اش بتواند بینندگان فراوانی را به‌سمت خود بکشاند تا به یکی از برگ برنده‌های تلویزیون در شرایط فعلی بدل شود، به‌خصوص آنکه ساخت و نمایش سریال «یوسف پیامبر (ص)»، یادگار ماندگار مرحوم فرج الله سلحشور نشان داد که مخاطب ایرانی و حتی جهانی چقدر نیازمند و شیفته‌ی تماشای آثار دینی به‌خصوص با رویکرد ناب قرآنی است و از هنرمندان متعهد و کاربردی همچون ابراهیم حاتمی‌کیا انتظار می‌رود که در کنار تولید آثاری در ژانرهای دفاع مقدس، اجتماعی و… از توجه به این عرصه بسیار مهم که می‌تواند قابلیت‌های سینمای انقلاب اسلامی را بیشتر برای جهانیان به تصویر بکشد، غافل نشوند.
مطالب مرتبط
3 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
بسیار عالی ایران فیلم های تاریخی رامی سازد اما واقعا جای تاسف وبدبختی است که هنگام گذاشتن کودک در سبد کوچک )قایق)- طفل دارای پوشک بچه است که تماشاگران هم ردیف من درسینما بلند مطرح کردند وفیلم بی مزه شد. همیشه یک جای پای ما لنگ است و درز چندش زا دارد
پوشک بچه !!؟ کسی که مادرموسی است هرگز توسط یک بازاری بی ادب باسنگ پرانی جلب نمی شود .مادرموسی ابهت و حفاظ الهی دارد. کودکی که نقش موسی داشت معمولی بود و بی نشان ازهرچیز – تخم کبوتر کوچک است اما تخم مرغ زیرش بود . فیلم ساز معروف استنلی کنترل دقیق روی بند بند فیلم داشت اما درایران ماست مالی کردن رواج دارد وبی دقتی و نداشتن صبر وحوصله درانتخاب ها
💠نقد فیلم «موسی» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا
✅️سیدعلی رضوی ‼️
به نظر می‌رسد فرعون در فیلم «موسی» آنطور که باید و شاید فرعون نبوده و بیشتر مظلوم داستان به حساب می‌آید. تعداد کم سربازان فرعون و درباریان او، که به چند نفر محدود می‌شود، و خواب‌گذاران پریشان حال، نشان‌دهنده ضعف در ساختار داستان است. معمولاً خواب‌گذاران در دربار افراد خاص و فرهیخته‌ای هستند،
تصاویر بک گراند وپس‌زمینه بسیار مرده و خشک به نظر می‌رسند و لباس‌های شخصیت‌ها ابتدایی و گاهی حتی از جنس گونی انتخاب شده‌اند. نورپردازی نیز ضعیف است و در مواقعی که باید به کمک بازیگر بیاید و فضا را معنوی کند، متأسفانه فقط صدا این وظیفه را انجام می‌دهد. صدای موسیقی و بازیگران سیاهی لشگر غالباً از تصویر جلوتر است و گاهی تصویری نمی بینی وصدایی می شنوی این مسئله باعث سردرگمی تماشاگر می شود.
انتخاب پرسناژ بزرگان قوم لاوی نیز بسیار ضعیف بوده و دیالوگ‌های آنها فاقد عمق لازم است. در مورد بازی مادر موسی، در جاهایی که بازیگر از حس خود استفاده کرده، خوب درآمده است، اما در مواقعی که کارگردان از او خواسته تا بازی خاصی انجام دهد، نتیجه مصنوعی شده است.
این فیلم با مشکلاتی در کارگردانی، تصویر برداری و صدابرداری هم مواجه است. گاهی صدا به وضوح شنیده نمی‌شود و برخی اوقات صدای بازیگر به طور کامل قطع می‌شود. اگر این فیلم یک تئاتر یا تله‌تئاتر بود، شاید می‌شد از کنار آن گذشت، اما وقتی شما قصد دارید یک فیلم بلند سینمایی بسازید، باید به جزئیات بسیاری توجه کنید.
در مورد شخصیت‌های فرعون، سربازها، فرماندهان و کاهنان دربار، ضعف‌های زیادی وجود دارد و آنها به مراتب ضعیف‌تر از مردم فقیر و دردکشیده نشان داده شده‌اند. فاصله طبقاتی به خوبی منتقل نشده و گریم‌ها نیز به بازیگران کمک نمی‌کند.
صدا و تصویر گاهی از هم جدا هستند و این موضوع باعث سردرگمی تماشاگر می‌شود. میزانسن و اکسسوار صحنه نیز به خوبی طراحی نشده و این بی‌نظمی بدون فلسفه جواب نمی‌دهد. شخصیت فرعون گاهی به عنوان مردی عاشق پیشه و دلسوز همسرش نشان داده می‌شود و گاهی دیگر به عنوان فردی مست یا ظالم که راهی جز ظلم ندارد.
به نظر می‌رسد کارگردان تحت فشار بوده و با عجله اقدام به پایان دادن فیلم کرده است. جناب حاتمی‌کیا ریسک بزرگی کرده‌اند و متأسفانه نه تجربه‌ای برای خود کسب کرده و نه تماشاگر با رضایت سالن سینما را ترک خواهد کرد.
تعلیق‌های بی‌نتیجه مانند قسمت تمساح یا مار در تنور به شکلی عجولانه اجرا شده‌اند. احساس می‌کنم حاتمی‌کیا در میانه کار پشیمان شده و تنها می‌خواسته هرچه زودتر کار را تمام کند. اگر امکان داشت، شاید نام خود را هم به عنوان کارگردان یا تدوین‌گر بر آن نمی‌زد.
والبته با توجه به اینکه سرمایه‌گذار فیلم نیز سازمان ویا فرد دیگری بوده جای تأمل وبحث دارد ، این کار به نظر می‌رسد یک پروژه سفارشی باشد که در آینده هیچ‌کس آن را به عنوان فرزند خود نخواهد پذیرفت.
منتقد: سیدعلی رضوی، نویسنده وفیلمساز